ԵՐԵՎԱՆ, 11 դեկտեմբերի — Sputnik. Հայաստանի հարավում գտնվող մի քանի գյուղեր, որոնք սահմանակից են Շահումյանի ու Քաշաթաղի շրջանների, չեն կարողանում օգտվել այդ տարածքների արոտավայրերից։ Գորիսի ու Կապանի շրջանների գյուղացիներն այնտեղ էին քշում անասունը, հատկապես՝ ցածրադիր վայրեր՝ Կովսականի հատված։
Մարտական գործողություններից առաջ մենք խոսել էինք Գորիսի շրջանի Վաղատուր գյուղի բնակիչ Արման Դավթյանի հետ։ Գյուղը նոր սահմանից մեկուկես կիլոմետր հեռավորության վրա է հայտնվել։ 2011 թվականին նա վերականգնել էր փոքր պանրի գործարանի աշխատանքը, որը խորհրդային տարիներին է աշխատել, իսկ 2000-ականներին փակվել է։
Ինչպես է գյուղը վերակենդանացել
Երբ Արմանը վերականգնեց գործարանը, այնտեղ սկսեցին կաթ հանձնել ոչ միայն նրա համագյուղացիները, այլև Խոզնավարի ու Խնածախի բնակիչները։ Գորիսից գործարան տեխնոլոգ էր գալիս, օգնում էր տեղի մասնագետներին, որոնք գյուղում են մնացել։ Գյուղացիները սկսել էին անասուն գնել։ Մի քանիսը Երևանից, մեկն էլ՝ Կազանից իրենց տներն էին վերադարձել։ Արմանը պատրաստվում էր ընդլայնել արտադրությունը, պաստերացրած կաթ և այլ մթերքներ արտադրել։
«Ռազմավարական զարգացման գործակալության» (SDA) օգնությամբ, Շվեյցարիայի կառավարության ծրագրով, Գորիսի գյուղատնտեսական տեխնիկումում կաթնային արդյունաբերության ֆակուլտետ էր բացվել, որտեղ Արմանը դասավանդում էր, այցելում էր մոտակա գյուղեր ու երեխաներին կոչ անում սովորել՝ ինչպես են կաթը պաստերիզացնում, պահում, ինչպես են պանիր սարքում։
«Մեր գյուղի երեխաներն էլ են մեզ մոտ գալիս։ Ասենք՝ հայրը կաթ է բերել, տղան էլ հետն է եկել։ Երեխաներին հետաքրքիր է՝ ինչպես են չժանգոտվող բոլոր այդ տարաները փայլում, ինչ է դրանց մեջ կատարվում։ Ու թող մտնեն, նայեն, նրանց էլ ինչ-որ բան կբացատրեմ» , - ասում է Արմանը։ Նրան աշխատանքի հարցում օգնում է ընտանիքը։
Ի՞նչ անել հիմա
Այժմ պետության հստակ քաղաքականության կարիք կա, որ նման գյուղացիներն ու նման արտադրողները կարողանան շարունակել աշխատել, ընդգծում է Հայաստանի պանրագործների միության նախագահ Արմեն Գիգոյանը։ Եթե ոչինչ չարվի, կաթի արտադրությունը Սյունիքում կարող է երկու անգամ կրճատվել։ Ամբողջ անասունը (մի քանի տասնյակ հազար կով), որը նախկինում Կովսական էին իջեցնում, այժմ պահվելու է Սյունիքում։ Դա նշանակում է, որ խոտը, արոտավայրերի վարձակալությունը, ու իհարկե կաթը կթանկանան։ Բայց կրկնում ենք՝ եթե ոչինչ չձեռնարկվի։
«Պետք է ինտենսիվ գյուղատնտեսության հստակ քաղաքականություն վարել։ Ե՛վ անասունը, և՛ արոտավայրերը պետք է ավելի շատ բան տան, քան նախկինում։ Դրա համար հարկավոր է նոր ցեղական անասուն, նոր կեր ու պահելու ավելի բարեկարգ պայմաններ», -ընդգծել է Գիգոյանը։
Ցեղական անասնաբուծության կազմակերպմանն ուղղված մեծ աշխատանք են իրականացրել նաև SDA-ն և մի շարք այլ ծրագրեր։ Սակայն ամբողջ մարզի ու երկրի ծավալով այդ աշխատանքը պետք է կատարի պետությունը՝ ելնելով երկրի պարենային անվտանգության հարցերից, ընդգծեց Գիգոյանը։
«Այդ ծրագիրը պետք է կապված լինի ժողովրդագրության քաղաքականության հետ։ Մենք պետք է հասկանանք՝ ինչ բնակչություն ենք ունենալու, որ հասկանանք՝ ինչ ծավալի մթերք է մեզ պետք», - ընդգծեց Գիգոյանը։
Դրանից ելնելով՝ պետք է հոգալ կաթնամթերքի խելամիտ գների ու ֆերմերների խելամիտ եկամտի մասին։ Այն մարդկանց համար, ովքեր կարծում են, որ գնային կարգավորումը «տոտալիտար» մնացուկ է, կարող ենք նշել, որ ԱՄՆ-ում այն գործում է արդեն ավելի քան 80 տարի, էլ չասած այլ երկրների մասին։
Պետք է մտածել նաև՝ ինչպես ու որտեղ կերային մշակաբույսեր ցանել, որտեղ կարելի է սիլոսային կերերի արտադրություն հիմնել:
Որ մթերքներն են լավացնում քունը. հայտնի բժիշկի խորհուրդը
Այս հարցերը միությունը ցանկանում է քննարկել էկոնոմիկայի նոր նախարարի հետ։
«Շատերը հույս ունեն, որ նոր նախարարի կամ նոր նախարարների գալուց հետո ինչ-որ բան կփոխվի։ Իսկ մենք հույս ունենք, որ նոր նախարարները ուրիշին լսելու ունակություն կունենան ու չեն ձգտի անել միայն այն, ինչ իրենք են ճիշտ համարում», - ընդգծեց Գիգոյանը։
Այլ օրեր էլ կգան
Այդ օրերին նորից զրուցեցինք Արման Դավթյանի հետ։ Պարզվեց՝ նա շարունակում է անել այն, ինչը որոշել էր․ եկող տարի թթվեցրած կաթնամթերքի արտադրամաս է սկսելու կառուցել, նախկինի պես դասավանդում է Գորիսում՝ շարունակելով երեխաների մեջ սեր սերմանել սովորելու նկատմամբ։
«Մենք գյուղացիների հետ մի քանի անգամ խոսել ենք՝ ինչպես անասուն պահել, և ես կրկնում էի․ պետք է վարել արոտավայրը, որ խոտի բերքը շատ լինի։ Ու պետք է սովորել։ Ինձ մոտ մեր գյուղից մի տղա է աշխատում, 19 տարեկան է, նա հիմա գնում է Գորիս՝ տեխնիկում, հենց կաթնային ֆակուլտետ», - ասում է Դավթյանը։
Որքան է թանկացել կյանքը Հայաստանում արցախյան պատերազմի մեկ ամսում
Գյուղի երեխաները նախկինի պես արտադրամաս են գնում, նրանց հետ գնում է նաև Արմանի 16 տարեկան տղան։ Արմանը հայրական խստությամբ չի ուզում շատ գովել, բայց չի կարողանում թաքցնել ուրախությունը, ձայնից զգացում է։
«Երբեմն արդեն նրա հետ խորհրդակցում եմ», - ասում է հայրը։
