ԵՐԵՎԱՆ, 12 նոյեմբերի – Sputnik. Շուրջ 70 հեկտար տարածք զբաղեցնող Տիգրանակերտը` Կովկասի զարդը, որը բացվել է 17 տարվա հնագիտական աշխատանքների շնորհիվ, Ադրբեջանի ձեռքի տակ անցնելով, ոչնչացման վտանգի առաջ կարող է կանգնել։ Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում նման կարծիք հայտնեց ԵՊՀ հնագիտական լաբորատորիայի ավագ գիտաշխատող, ճարտարապետության դոկտոր Լյուբա Կիրակոսյանը։ Նա, ի դեպ, Տիգրանակերտի հնագիտական արշավախմբի անդամ է։
Սոցցանցերում շատ է քննարկվում հարցը` Տիգրանակերտը, որը գտնվում է Ասկերանի շրջանում, անցնելո՞ւ է Ադրբեջանին, թե ոչ։ Հնագույն քաղաքի ճակատագրով շատերն են մտահոգ։ Բայց հարցը` կմնա՞ այն Արցախի կազմում, թե ոչ` պարզ կլինի միայն խաղաղապահների տեղակայման լոկացիան հստակեցնելուց հետո։
«Ինչ ճակատագրի կարժանանա Տիգրանակերտն Ադրբեջանի ձեռքի տակ անցնելով` դժվար է ասել։ Մենք տեսել ենք, թե ինչպես են ոչնչացրել Ջուղայի խաչքարերը, Ադրբեջանում և Թուրքիայում գտնվող հուշարձանների հետ ինչպես են վարվել, մշակութային ինչ ցեղասպանություն է իրականացվում»,-ասաց Կիրակոսյանը։
Տիգրանակերտում յուրաքանչյուր տարի իրականացվող պեղումների արդյունքում ուրվագծվել է քաղաքի հիմնական կառուցվածքը։ Այս տարի այնտեղ մինչև օգոստոսի 25-ն են հնագիտական աշխատանքներ արվել։
Հնագիտական աշխատանքներ են իրականացրել կենտրոնական թաղամասում, որտեղ Տիգրանակերտի միջնաբերդն էր բացվել իր պարիսպներով։ Անտիկ թաղամասը, որտեղ շինություններ ու բնակարաններ կան, փաստում է այն մասին, որ մինչև 14-րդ դարն այնտեղ մարդիկ են ապրել։ Տիգրանակերտում նաև վաղքրիստոնեական եկեղեցի է հայտնաբերվել, նախորդ տարի էլ` վաղաքրիստոնեական դամբարան էր բացվել։
«Ադրբեջանցիներն ի սկզբանե թերահավատորեն էին վերաբերվում մեր աշխատանքներին, հետո փորձեցին իրենց թեզն առաջ տանել, թե իբր այդ տարածքի հուշարձաններն աղվանական են։ Տիգրանակերտը միշտ թիրախավորվել է, և ադրբեջանցիները միշտ պեղումների դեմ են եղել` միջազգային կոնֆերանսներում ամեն ինչ արել են, որ խոչընդոտվեն այդ աշխատանքները»,–ասաց տիկին Կիրակոսյանը։
Պեղումների արդյունքը հանրահռչակելու, միջազգային ամսագրերում հոդվածներ հրատարակելուն էլ են խոչընդոտել մեր հարևանները, սակայն հնագիտական խումբը հասցրել է դրանք հրապարակել։ Կիրակոսյանը հայտնեց` Տիգրանակերտում եղած կառույցները բաց հուշարձաններ են, և նրանց տեղափոխումն ուղղակի անհնարին է։ Նրա խոսքով` ադրբեջանցիները Տիգրանակերտը տեսնելով` պատմությանն են առերեսվելու։
Ինչը վերաբերում է տեղում առկա հնագիտական թանգարանին, ապա այնտեղ պահվող նմուշները հնարավորինս տեղափոխվել են Երևան ու փրկվել։
Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, պատմության գիտությունների թեկնածու Աղավնի Ժամկոչյանը 2007-10թթ. է աշխատել Տիգրանակերտում։
Ժամկոչյանն այնտեղ միջնադարյան եկեղեցու հայտնաբերման և ավերակներից մաքրման աշխատանքներն է կատարել։
Խաղաղապահների գործողություններում Թուրքիայի դերակատարությունը պետք է բացառվի. Մնացականյան
«Եկեղեցին վաղ միջնադարյան` 5-6 դարերի կառույց է, որն իր ժամանակների համար բավական մեծ է։ 2008-ին այնտեղ գտա Վաչե բարեպաշտի դրոշմակնիքը։ Դա կարևոր է այնքանով, որ վրան արձանագրություն կա. «Վաչե բարեպաշտ, ծառա Հիսուս Քրիստոսի»։ Կավե շուրջ 8 սմ տրամագծով սկավառակի մեկ երեսին փորագրված է խաչ, իսկ մյուսին` մորթե գլխարկ կրող, բեղ-մորուքով տղամարդու դիմապատկեր»,–ասաց Ժամկոչյանը։
Դրոշմակնիքն ունեցել է միջանցիկ երկու անցք, որոնց օգնությամբ կապվել է ինչ-որ տուփի և որպես կնիք ծառայել։ Բացահայտումները հասցրել են արձանագրել ու հրատարակել, ավելին` առաջիկայում ՌԴ ամսագրերից մեկում էլ կհրատարակվի այդ մասին մի հոդված։
Եկեղեցին կառուցված է սպիտակ քարից, ունի արտաքին աստիճաններ։ Կան նաև խոյակներ` զարդաքանդակներով։ Եկեղեցու պատերը 1 մետրի չափով պահպանված են, հատակի սալերը` նույնպես։ Այն վաղմիջնադարյան մշակույթի պարծանքներից մեկն է։
Ժամկոչյանն ասաց, որ Տիգրանակերտում` արքայական աղբյուրների (Շահբուլաղ) հարևանությամբ, տարիներ առաջ վերականգնել են Թանահի պալատը։ Դրանով քրիստոնեական կառույցներով լեցուն քաղաքում փորձել են մուսուլմանական ինչ–որ ծիլեր թողնել։
Ժամկոչյանն ասում է, որ այս օրերին Տիգրանակերտը հրթիռակոծվել է, սակայն ուշագրավ է այն հանգամանքը, որ այնպիսի զգուշությամբ է գնդակոծվել, որ Թանահի պալատին որևէ արկ չի դիպչել։
«Կացնով գիշերը մարդ սպանողներն ինչպե՞ս կարող են հուշարձանի գինն իմանալ և ի՞նչ լավ բան պետք է սպասել նրանցից»,–այսպես է Ժամկոչյանն արձագանքում հարցին, թե ինչ բախտի կարժանանա Տիգրանակերտը, եթե անցնի ադրբեջանական կողմին։
Նշենք, որ Տիգրանակերտը հիմնադրել է հայոց արքա Տիգրան Մեծը:
Ձեռք չտաք խաչքարերին. Տեր Հովհաննեսը վստահեցնում է, որ Դադիվանքը չենք տալիս
ՀՀ վարչապետի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի նախագահների հայտարարության համաձայն՝ Լեռնային Ղարաբաղի Աղդամի, Քարվաճառի, Քաշաթաղի շրջանները «վերադարձվելու» են Ադրբեջանին, ինչպես նաև թշնամին մնում է մինչև այժմ իր զբաղեցրած դիրքերում։
