Պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչ Արծրուն Հովհաննիսյանը վերջերս հայտարարեց. «Հաղթանակից հետո անձամբ ձեզ կներկայացնեմ հակատանկային ստորաբաժանումների զինծառայող 5 կանանց։ Եվ ընդհանրապես կանայք հերոս են` հպարտության առարկա»։
Նունե Աբրահամյանը ռազմաճակատ մեկնեց 1994 թվականի հունվարին, ընկավ քաջի մահով։ Նա ընդամենը 28 տարեկան էր։ Նետաձգության Հայաստանի բազմակի չեմպիոն լինելով` նա որոշել էր, որ իր մասնագիտական հմտությունների կարիքը կզգացվի արցախյան պատերազմում։
Հայ կանանց ձեռքում նույնիսկ ոչ թե հրաձգային զենք է, այլ հակատանկային լավագույն միջոցներից մեկը։ «Նույնիսկ ճանճը չի կարող խուսափել նրանց հարվածից», – նշում են պաշտպանության նախարարությունում։
... Արցախյան առաջին պատերազմում ավելի քան 200 հայուհի էր կռվում. ոմանք առաջնագծում, ոմանք` ինչպես Սոսե Առաքելյանը, երկրորդ գծում։ Եվ եթե որևէ մեկին հայտնի չէ, թե ինչ է արել 76 տարեկան Սոսե մայրիկը (այս անվանը մենք դեռ կանդրադառնանք), ապա ասենք, որ նա իր տունը 30-40 մարտիկների համար զորանոց էր դարձրել, նրանց համար հագուստ էր կարում, կերակրում վիրավորներին, բուժում հիվանդներին։
Հայերի համար տունը միայն տուն չէ, իսկ օջախի ջերմությունը պահպանում են գլխավորապես կանայք։ Գետաշենցի Լենա մայրիկի տունը ոչ միայն ջերմ էր, այլև ամուր. այնտեղ մի ամբողջ տարի ապրեցին Թաթուլի ջոկատում կռվող մարտիկները, իսկ երբ ստիպված եղան նահանջել, կինն այրեց իր տունը, որպեսզի թշնամու ոտքն այդ շեմին չկանգնի։
Ի՞նչ կարող են անել պատերազմում կանայք։ Այն ամենը, ինչ անում են տղամարդիկ, սակայն որոշ հարցերում կանայք նույնիսկ գերազանցում են տղամարդկանց։ Սանիտարական գումարտակներում, կապի կետերում, դիպուկահարային դարաններում։ Եվ դա հենց այնպես չէ։
Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին զինվորական ծառայության էր կանչվել 490 235 կին (թե նրանցից քանիսն էին հայ, դժվար է ասել. ազգությամբ չէին հաշվարկում)։ Նախևառաջ նրանք ծառայում էին ՀՕՊ–ի, կապի զորմասերում, ռազմասանիտարական ստորաբաժանումներում և նույնիսկ ավիացիայում։
Ավագ սերունդը հիշում է, իսկ տարիքով ավելի երիտասարդները ֆիլմերով գիտեն լեգենդար «գիշերային կախարդների» մասին։ Ավիացիոն այդ գունդն ամբողջությամբ կանանցից էր բաղկացած։ Բայց ինչո՞ւ «կախարդներ»։ Որովհետև ֆաշիստներին սարսափեցնող թեթև գիշերային ռմբակոծիչների ղեկի դիմաց հմուտ կանայք էին նստած։ Հնարավորինս ցածր թռչելով` նրանք անլսելի խշշոցով մոտենում էին թշնամու օդանավակայանին և այն ցաքուցրիվ անում։ Հիշենք գնդի հրամանատարի անունը` Խորհրդային Միության հերոս Մարինա Ռասկովա։
Կին լեգենդ մի ժամանակների, երբ ինքնաթիռներ չկային, բայց կային թշնամիներ (իսկ ե՞րբ նրանք չկան)
Սոսե մայրիկը` սասունցի հերոս, ֆիդայի Աղբյուր Սերոբի կինը, կռվել է թուրքերի դեմ։ Բնականաբար` ամուսնու հետ։ Գյալիգուզան գյուղի մարտերի ժամանակ նրան սար է բարձրացրել, որտեղ 8 ժամ կենաց– մահու պայքար է մղել թշնամու դեմ։
Երբ ամուսինն ու ավագ որդին զոհվեցին, իսկ Սոսեն վիրավորում ստացավ, մարտը նա միայնակ շարունակեց։ Իր մահով մահացավ Ալեքսանդրիայում (Եգիպտոս) 1952 թվականին, 1990-ականներին աճյունը վերահուղարկավորվեց Երևանի «Եռաբլուր» պանթեոնում։
Կանոն, որին ենթարկվում են բոլոր մաֆիոզ կլանները. «Մարդու առաջնային պարտավորությունը ողջ մնալն է։ Հետո է միայն գալիս այն, ինչը մարդիկ պատիվ են անվանում»։
Կանոնը, որով առաջնորդվում էին Սոսե մայրիկը և նրա հազարավոր ընկերուհիներ, ճիշտ հակառակն է պահանջում. սկզբում հայրենիքն ու պատիվը, հետո միայն մնացածը։
Հայ մարտիկ կանայք ճանաչում են նույն սկզբունքները, ինչ ֆիդայի տղամարդիկ, որոնց մարտական պատգամներում նշվում է. չխնայել կյանքը հանուն հայրենիքի և ժողովրդի, լինել ճշմարիտ, բարոյապես մաքուր, պահպանել վստահված գաղտնիքը, բավարարվել համեստ սննդով, չօգտագործել ոգելից խմիչքներ, լինել խիզախ և հնարամիտ մարտի ժամանակ, կռվել նույնիսկ այն ժամանակ, երբ թշնամին գերազանցում է թվով և այլն։
Արցախյան առաջին պատերազմի իրադարձությունների ժամանակագրությունից
Բուժքույր Լոլիտա Վարդանովան զոհվեց խրամատում, երբ վիրակապում էր վիրավոր աշխարհազորայինին։ Նա ընդամենը 24 տարեկան էր։
Հայացք կողքից
Գուլյանա Օմարովան ավելի քան 10 տարի Մոսկվայում հայ ընտանիքի է օգնում տնտեսությունը վարելու հարցում։ Իրեն մոսկվացի է համարում։ Ոգեշնչված է Հայաստանում կանանց գումարտակի ստեղծման լուրով և կցանկանար միանալ նրանց։
– Ինչո՞ւ։
– Լսել եմ, որ վարչապետ Փաշինյանի կինն արդեն Արցախում է, այնտեղ շտապեց նաև Արցախում զինվորական ծառայությունը վերջերս ավարտած և տուն վերադարձած նրա որդին։ Բոլորը չէ, որ կկարողանային այդպես վարվել։
Հիշեցնենք, որ ՀՀ վարչապետի տիկին Աննա Հակոբյանը, համարում է, որ չկա ավելի վեհ բան, քան հայրենիքի համար զոհվելը։ Այս մասին նա հայտարարել էր Արցախի պատգամավոր կանանց հետ զրույցի ժամանակ, երբ Արցախ էր մեկնել սեպտեմբերի 27-ին` մարտական գործողությունների առաջին օրը։ Աննա Հակոբյանն ընդգծել էր, որ հայ ժողովրդի համար պատմական և բեկումնային պահ է, և նա հույսը կարող է դնել միայն սեփական ուժերի վրա ։ Նա կոչ էր արել բոլոր կանանց ու մայրերին, քույրերին ու դուստրերին` լինել ուժեղ և ոչնչից չվախենալ։
Արցախ այցելությունից առաջ Նիկոլ Փաշինյանը նրան հայտնել էր, որ իրենց միակ որդին` Աշոտը, Արցախ է մեկնում, նա պահեստազորում է։ Աշոտն արդեն հավաքվել է ու պատրաստել զինվորական համազգեստը, և մայրը նրան չէր կանգնեցրել, հակառակը. «Ես նրան ասացի. «Այո, տղա ջան, զինվորական հագուստդ հագիր և գնա։ Ես քեզ պաշտում եմ, բայց հայրենիքի համար զոհվելուց ավելի վեհ բան այս աշխարհում չկա»։ Ես չգիտեի, ինչ իրավիճակ կլիներ այստեղ, և արդյոք մենք կապ կունենանք։ Հիմա պարզվում է, որ մարտի դաշտում նրա ներկայության անհրաժեշտությունը դեռ չկա, բայց իմ խոսքերն ամբողջ կյանքի համար էին», – ընդգծել էր Հակոբյանը։
Հոկտեմբերի 8-ին ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի որդին` Աշոտը, այլ կամավորների հետ մեկտեղ մեկնեց առաջնագիծ։
