Արցախում ծավալված մարտական գործողություններն իրենց մասշտաբներով վաղուց գերազանցել են 2016 թվականի ապրիլյան իրադարձությունները։ Այդ պատճառով մենք փորձեցինք դրանք համեմատել 80-ականների վերջի, 90-ականների սկզբի արցախյան պատերազմի հետ։ Այդ հարցում մեզ օգնեցին ռազմական փորձագետ Դավիթ Հարությունովը և Razm.info մասնագիտացված կայքի համակարգող Կարեն Վրթանեսյանը։
Հիմնական տարբերություններ
Դավիթ Հարությունովի խոսքով` հիմնական տարբերությունն այն է, որ երկու կողմերից էլ պատերազմական գործողություններում ընդգրկված են արդեն կայացած կանոնավոր բանակներ, որոնք ունեն համապատասխան կառուցվածք և որոշակի փորձ, մինչդեռ 1990-ական թվականների պատերազմում հիմնական բեռն իրենց ուսերին կրեցին կամավորական ջոկատների ազատամարտիկները, իսկ ադրբեջանական բանակն այդ ժամանակ գտնվում էր մի տեսակ քաոսային վիճակում, ԶՈւ–ն կազմավորման փուլում էր, աշխատանքները վատ էին կազմակերպվում։
«Երկրորդ տարբերությունը թերևս կիրառվող զինտեխնիկայի քանակն է, որովհետև անցած տարիների ընթացքում երկու կողմերն էլ կուտակել են լուրջ սպառազինություն։ Որակական բնորոշիչը դեռ թողնենք մի կողմ։ Դա առանձին թեմա է, քանի որ հայտնվել են սպառազինության կիրառման նոր ուղղություններ, որոնք 1990–ական թվականներին դեռ չկային։ Օրինակ` համակարգված օդուժի, ԱԹՍ–ների կիրառումը, մինչդեռ նախորդ պատերազմում ադրբեջանցիները չունեին կազմակերպված գործողությունների պլան, և նրանց հարվածները մեծամասամբ կրում էին լոկալ բնույթ, բայց հիմա նրանց ծրագրերն ըստ էության մշակել են թուրքերը»,– նշում է ռազմական փորձագետը։
Դավիթ Հարությունովն առանձնացնում է նաև ռադոտեխնիկական հետախուզության և հակազդեցության միջոցների կիրառումը, որը նույնպես կրում է շատ ավելի մեծ ծավալներ, քան 1990-ականներին էր։ Ըստ նրա` միշտ կարևորվում է հատկապես մարդկային ռեսուրսի օգտագործումը, որովհետև պատմության մեջ շատ քիչ պատերազմներ կան, որոնք ընթացել են միայն տեխնիկայի կիրառմամբ։
«Հիմա էլ ադրբեջանական կողմը ցանկանում է ճեղքել առաջնագիծը, ինչը փաստացի չի կարողանում անել, նրանց բոլոր փորձերը չեզոքացվում են։ Ադրբեջանցիների մարտավարության հիմքում դարձյալ մարդկային ռեսուրսի օգտագործումն է»,– նշում է ռազմական փորձագետը։
Razm.info կայքի համակարգող Կարեն Վրթանեսյանը նույնպես երեք հիմնական տարբերություն է առանձնացնում։ Նախ` օդուժի շատ ավելի ակտիվ կիրառում, երկրորդ`հեռահար ճշգրիտ խոցման միջոցների շատ ավելի լայն կիրառում, որոնք կողմերի զինանոցում դեռ չկային 1990-ական թվականներին, և երրորդ` անօդաչու թռչող սարքերի լայնամասշտաբ կիրառում` հետախուզություն իրականացնելու ու հարվածներ հասցնելու համար, որոնք այն տարիներին ընդհանրապես չկային։
Իսկ հետևա՞կը
Ինչ վերաբերում է հետևակին, ապա Հարությունովի կարծիքով, նրա դերն այս պատերազմում զգալի է։ Պատմության մեջ քիչ են պատերազմները, երբ ամեն ինչ որոշվել է միայն տեխնիկայի հաշվին։
«Այսօր կարելի է ասել «մեքենաների պատերազմ» է գնում։ Սակայն դրա հետ մեկտեղ Ադրբեջանի ԶՈւ–ն առաջնագիծը ճեղքելու խնդիր ունի, և այդ խնդիրը կարող է իրականացնել հենց հետևակը», – ասաց Հարությունովը։
Այլ հարց է, որ այսօր հետևազորն ու տեխնիկան լրացնում են միմյանց։ Հետևակի էական դերն ընդգծում է նաև Կարեն Վրթանեսյանը։ Նա ուշադրություն է հրավիրում այն հանգամանքին, որ Ադրբեջանի ԶՈւ–ն մեծ քանակի տեխնիկա է կորցնում հետևակի հետ համակարգված փոխգործակցման բացակայության պատճառով։
«Ռազմական գործողություններից երևում է, որ հակառակորդը շատ զինտեխնիկա է կորցնում`չկարողանալով համակարգված ու ներդաշնակ աշխատել հետևակի հետ, ինչի հետևանքով կրում է նաև մեծ մարդկային կորուստներ։ Մեզ դա առավելություն է տալիս, որից մենք օգտվում ենք», – նշեց Վրթանեսյանը։
Որքան կտևի պատերազմը
Փորձագետների կարծիքով` սա շատ բարդ հարց է։ Ըստ Դավիթ Հարությունովի` մասնագետները դեռ նախքան մարտական գործողությունները շեշտը դնում էին այն հանգամանքի վրա, որ կողմերը երկարատև լայնամասշտաբ պատերազմ մղելու, ինտենսիվ մարտական գործողություններ իրականացնելու ռեսուրսներ չունեն։
Բայց կա նաև այլ պահ։ Հակամարտության մեջ զգացվում է երրորդ կողմի` Թուրքիայի միջամտությունը։ Չի բացառվում, որ իրենք նախապես Արևելյան Եվրոպայից և հետխորհրդային տարածքից Ադրբեջանի համար խորհրդային նմուշների սպառազինության և զինամթերքի մատակարարում են կազմակերպել։
Մեկ այլ գործոն, որից կախված է մարտական գործողությունների տևողությունը, Ադրբեջանի ռազմավարական պլանավորումն է։ Մի շարք փորձագետներ կարծում են, որ Բաքուն հենց սկզբից էլ երկարատև մարտական գործողությունների էր գնում (օրինակ` մեկ ամիս)։
«Եթե նրանք այդ ռազմավարությամբ են առաջնորդվել, կարելի է ենթադրել, որ դրա համար կոնկրետ ռեսուրսներ են նախապատրաստել։ Այս վարկածը որևէ կերպ չի հաստատվում, բայց բավականին հաճախ է հանդիպում», – ասաց Հարությունովը։
Վրթանեսյանը կարծում է, որ նման ինտենսիվությամբ մարտավարության դեպքում պատերազմական գործողությունները կարող են օրերի հարց լինել։ Միաժամանակ նա նշում է, որ գործողությունները դեռ որոշ ժամանակ կշարունակվեն, իսկ եթե լինեն կարճատև դադարներ, դրանք կօգտագործվեն նոր ռեզերվներ բերելու և ինչ–որ պահից վերստին ինտենսիվ գործողությունների անցնելու համար, եթե այդ ամենին չլինի արտաքին լուրջ միջամտություն։
Հիշեցնենք` սեպտեմբերի 27-ի վաղ առավոտյան Ադրբեջանը լայնածավալ ռազմական հարձակում է սկսել արցախա–ադրբեջանական սահմանի ողջ երկայնքով։
Հոկտեմբերի 5-ի ժ. 13։00-ի դրությամբ` հակառակորդի կրակոցների հետևանքով զոհվել են 223 զինծառայողներ և 18 քաղաքացիական անձինք։ Հայկական կողմը շուրջ 200 վիրավոր ունի։ Ադրբեջանի կենդանի ուժի վերաբերյալ պաշտոնական տեղեկություններ չկան, սակայն հայկական կողմը հայտնում է, որ հակառակորդը 3154 զոհ ունի, ավելի քան 5000 վիրավոր։
Ըստ վերջին տվյալների ՝ Ադրբեջանի զինված ուժերը կորցրել են 17 ինքնաթիռ, 14 ուղղաթիռ, 124 անօդաչու սարք, 3 ՏՈՍ-1 «Սոլնցեպեկ», 4 «Սմերչ» համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգ, 368 տանկ և ՀՄՄ:
Առաջնագծում գտնվող տղաներն անում են անհնարինը. տեսանյութ
Սեպտեմբերի 29–ին և հոկտեմբերի 1–ին ադրբեջանական զինուժը կրակ է բացել նաև Հայաստանի ուղղությամբ։ Մասնավորապես թիրախավորվել են Վարդենիսն ու Մեծ Մասրիկը։
Հայացք թաքստոցից․ մահվան աչքերին նայած արցախցիները․ լուսանկարներ
