Արցախում կռվում են թե' մեծերը, թե' փոքրերը։ Զորակոչիկներին և պահեստայիններին օգնության համար Ստեփանակերտից փորձառու մարտիկներին ուղարկելուց առաջ Վետերանների միության ղեկավար, արցախյան բանակի ամենամարտունակ զորամասերից մեկի նախկին հրամանատար Սամվել Կարապետյանը խորհուրդներ է տալիս։
– Տղերք, սա մեր վերջին մարտն է։ Մեծ պատերազմ չպետք է կրկնվի, և դա միայն մեզնից է կախված, մեր տոկունությունից ու վճռականությունից։ Թշնամին պետք է հասկանա, որ ուժով մեր դեմ պայքարել չի կարելի։
Մարտիկները գլխով դրական շարժում են անում։ Հանկարծ վետերանների միության ղեկավարի թիկունքից հայտնվում է Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանը։ Նրա ավագ եղբայրը` Սամվելը, զոհվել է 1993 թվականին։ Նրա համար այս ինքնաբուխ արարողությունը արձանագրային միջոցառում չէ։ Շատերը նրանցից, ում նա եկել է ճանապարհելու, ծառայել են իր եղբոր ղեկավարության տակ։
– Հակառակորդը հարյուրավոր տանկեր և զրահատեխնիկա է օգտագործում, գնդակոծություն է իրականացնում Օմարից մինչև Արաքս, բայց ես չեմ կասկածում, որ մենք նրան հետ կմղենք։ Աստված ձեզ պահապան, ասում է Հարությունյանը։
Վետերաններին տարեց կին է մոտենում՝ սև գլխաշորով և զգեստով։ Նա մարտիկներին ճանապարհում է լուռ հայացքով։ Ասում է, որ աղոթել է տղերքի համար, որ բոլորը ողջ ու առողջ վերադառնան։
– В бой идут одни старики! (Մարտի են գնում միայն ծերունիները` ասում է ռուսերեն)։
Այդպիսի ոգեշնչող խոսքերով ուղևորների առաջին խմբին դիմավորեց այն ավտոբուսի վարորդը, որով մարտիկները ճամփա ընկան։ Փողոցամերձ խանութի մոտ կանգառի ժամանակ խանութի տերը իր կողմից 2 արկղ թարմ բանջարեղեն ու կանաչի է բեռնում ավտոբուս։ Էդիկ անունով զրուցասեր վետերաններից մեկը պատմում է ուղևորներին` ինչպես էր ամռանն իրեն հյուր եկել թոռնուհին Երևանից, և ինքը նրա համար երկու բադի ձագ էր գնել։
– Պատկերացնո՞ւմ եք, թոռս զանգում է ինձ պատերազմի առաջին օրը ու ասում, որ ես անմիջապես բադերին նկուղ իջեցնեմ։ Տես, է։ Պապիկի մասին չի անհանգստանում, բադերի մասին է մտածում, – ասում է Էդիկը։
Զորամասերից մեկում զենք ստանալուց և դիրքեր շարժվելուց առաջ ընթրում են։ Սեղանակիցս տարեց տղամարդ է, բայց ոչ թե անուն-հայրանունով ներկայացավ, այլ պարզապես Վլադիկ Գազարով։ Նկարիչ ու քանդակագործ Ստեփանակերտից։ Ասում է, որ նկարչությունն իրեն օգնել է զարգացնել տեսողական հիշողությունը։
– Եվ աչքերս մինչ օրս լավ աշխատում են։ Ականջներս էլ, – կատակում է Վլադիկը։
Ռուսական պոեզիա է սիրում։ Անմիջապես ճաշարանում սկսում է արտասանել Դուդինի և Եսենինի բանաստեղծությունները։ Ասում է, որ բանակում է պոեզիայով տարվել։ Ժամկետային ծառայությունն անցել է նավատորմում ։ Սեղանի շուրջ նման դեպքերին հատուկ զրույց է սկսվում. որքա՞ն կտևի պատերազմը, չէ՞ որ նրանք ավելի մեծաթիվ են։ Վլադիկը հիշեցնում է, որ Սուվորովի երակներում էլ հայկական արյուն էր հոսում (մոր ազգանունը Մանուկովա էր) և մեջբերում է ռուս մեծ զորահրամանատարի խոսքերը։
– Թշնամուն պետք է ոչ թե հաշվել, այլ խփել։
Շարունակում ենք ճանապարհը գիշերով, անջատված լուսարձակներով։ Տեղավորվում ենք բլինդաժներում։ Մարտիկները ծանոթանում են իրավիճակին և պատրաստվում մարտական հերթապահության։ Մարտիկներից մեկը լիցքավորում է Կալաշնիկովի տանկային գնդացրի շղթան։ Սերգեյ Անդյանն է, հարազատ Ստեփանակերտ է վերադարձել երկու տարի առաջ։ Առաջին պատերազմից հետո, 90-ականների կեսերին նա Իրկուտսկ էր մեկնել, որտեղ համալսարան էր ընդունվել։ Տուն էր գալիս արձակուրդին և մեծ տոներին։ Վերջնականապես տուն վերադառնալ որոշեց 2016 թվականի ապրիլյան քառօրյայից հետո։ Սկսեց զբաղվել ներքին զբոսաշրջությամբ։ Հետաքրքիր երթուղիներ էր գտնում քիչ հայտնի տեսարժան վայրեր դժվարամատչելի ճանապարհներով հասնելու համար։ Սիբիրում` տայգայի պայմաններում գոյատևման դասընթաց է անցել և ցանկացողների համար նման դասընթացներ էր անցկացնում Արցախում։ Ասում է, որ դա շատ օգտակար դպրոց էր, որը նրան այսօր պետք եկավ։ Ռադիոսարքով նախազգուշացում է ստացվում օդային վտանգի մասին։ Ինչ–որ տեղ մերձակայքում անօդաչու է պտտվում։
– Ժամանակին մարդիկ վահան են ստեղծել` թրի հարվածներից պաշտպանվելու համար։ Կարծում եմ, որ շուտով նման վահան նաև ԱԹՍ–ների համար կհայտնվի։ ХХI դարի վահան, – նկատում է Սերգեյը։
Շուրջ երկու տասնյակ վետերան–մարտիկների շարքում համազգեստով ու սաղավարտի տակից երևացող գանգրահեր մազերով կնոջ ուրվագիծ է նկատվում։ Մարզական կառուցվածքն ու սպորտային կոշիկները, ինչպես նաև բուժքրոջ պայուսակի բացակայությունը, շփոթեցնում են։ Որտեղի՞ց է այստեղ աղջիկ հայտնվել։ Եթե բուժքույր չէ, գուցե դիպուկահար է։ Այդ տարբերակն ավելի մոտ էր իրականությանը։ Ստեփանակերտի բնակիչ Սոսե Բալասանյանն է` ձյուդոյի և սամբոյի աշխարհի և մայրցամաքի առաջնությունների մեդալակիր:
– Նման դժվարին պահին չեմ կարող անմասն մնալ, դրա համար հիմա այստեղ եմ հայրենակիցներիս հետ և զենքը ձեռքիս, – ասում է Սոսեն։
Աղջիկը ստեղծագործական ջիղ ուներ։ Ավելի լավ ծանոթանալով իր ԱԿ-74-ին, նա այն անվանեց հոր` Գրիգորի անունով։ Հայրն իրեն դաստիարակել է սեփական անցյալի մասին պատմություններով, երբ նույնպես մարտնչել է այս կողմերում հաղթական արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ։
Մեր հետ դառնալու ժամանակն էր։ Վերադառնում ենք դիրքեր սնունդ տեղափոխող մեքենայով։ Ինձ հետ միասին ժամկետից շուտ Ստեփանակերտ է վերադառնում վետերաններից մեկը։ Նա քաղաքային գերեզմանատանն է աշխատում։ Ասում է, որ հրաման է ստացվել վերադարձնել իրեն և նրանց, ովքեր խաղաղ կյանքում սգո ծառայությունների ոլորտում են աշխատում։ Պատերազմի ժամանակ նրանք շատ անելիք կունենան։
Հաղթելու ենք։
