Գալիա Իբրահիմովա, ՌԻԱ Նովոստի
Միակողմանի ճնշում
ԱՄՆ պետքարտուղար Մայք Պոմպեոն հայտարարել է, որ ՄԱԿ–ի ԱԽ–ն չի երկարացրել Իրանին զենք մատակարարելու էմբարգոն։ Սակայն Միացյալ Նահանգներում ձեռքերը ծալած չեն նստել և վերականգնել են պատժամիջոցները։ Այժմ նրանք ոչ միայն Թեհրանին են դեմ, այլև բոլոր նրանց, ովքեր խախտել են էմբարգոն։ Միաժամանակ Պոմպեոն ԵՄ–ին կոչ է արել աջակցել Վաշինգտոնին։
Սակայն արձագանքը ճիշտ հակառակն էր։ Գերմանիայի, Մեծ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի («եվրաեռյակի») արտգործնախարարները հանդես եկան Սպիտակ տան գործողությունները դատապարտող հայտարարությամբ։
Փաշինյանը ՄԱԿ–ի ասամբլեայում խոսել է միջազգային հարաբերություններում ուժ չկիրառելու մասին
«ԱՄՆ–ն դուրս է եկել Իրանի միջուկային ծրագրի համատեղ գործողությունների համապարփակ ծրագրից (ՀԳՀԾ) 2018 թվականի մայիսի 8-ին և այլևս «գործարքի» մասնակից չի համարվում։ Դրա հետ կապված Վաշինգտոնի ցանկացած որոշում իրավական ուժ չունի»,– նշել են «եռյակի» նախարարները։
Փարիզը, Բեռլինն ու Լոնդոնը, հակառակը՝ կշարունակեն թուլացնել պատժամիջոցները։
Եվրոպական խոստումներ
ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը «գործարքից» դուրս է եկել երկու տարի առաջ՝ պատճառաբանելով, որ Թեհրանն իբրև գաղտնի միջուկային ծրագիր է զարգացնում։ Որևէ ապացույց չի ներկայացրել, սակայն պահանջել է վերադարձնել պատժամիջոցները։
Ռուսաստանը, Չինաստանն ու եվրոպացիները դատապարտել են դա՝ ընդգծելով, որ փաստաթուղթը կշարունակի գործել նաև առանց ԱՄՆ–ի։ Գերմանիան, Ֆրանսիան, Մեծ Բրիտանիան նույնիսկ հատուկ օրենք ընդունեցին, որը թույլ է տալիս ընկերություններին համագործակցել Իրանի հետ։ Եվ, որպեսզի բիզնեսը չվախենա ԱՄՆ–ի ճնշումից, INSTEX անունով հատուկ ֆինանսական մեխանիզմ մշակեցին։
Ճիշտ է՝ արդյունքը սահմանափակ էր։ Ընկերությունները միևնույն է լքում էին իրանական շուկան, և ԻԻՀ–ի տնտեսությունը կտրուկ անկում ապրեց։ Թեհրանի հետ համագործակցությունը դադարեցրին նույնիսկ չինացիները, թեև Պեկինը դատապարտեց ամերիկյան պատժամիջոցները։
Իրանի իշխանությունները սպասողական դիրք գրավեցին՝ հույս ունենալով, որ եվրոպացիները կկարողանան համոզել Վաշինգտոնին չհետապնդել բիզնեսը։ Սակայն, երկիրն արտասահմանյան ընկերությունների կողմից լքելու, և Վաշինգտոնի՝ «փափկելու» հույսերի մարմանը զուգահեռ, Թեհրանը վերացնում էր միջուկային ծրագրի պատժամիջոցները։
Ինչո՞ւ են Պենտագոնի չինովնիկներն ամերիկացիներին ահաբեկում մեծ պատերազմով
ՀԳՀԾ–ն ֆորմալ առումով գործում է, սակայն «գործարքի» մասնակիցների համատեղ մեղադրանքները խաթարում են նրա նկատմամբ վստահությունը։
«Թույլ չտալ էմբարգոյի չեղարկում»
Ամենից շատ ամերիկացիները մտավախություն ունեն, որ հոկտեմբերի 18-ին կհանվի Թեհրանի նկատմամբ կիրառվող զենքի էմբարգոն։ Այդ վախերն ամրապնդում են Իրանի հարևանները։
Օգոստոսին ամերիկացիները ՄԱԿ–ի ԱԽ ներկայացրին զենքի էմբարգոն երկարաձգելու բանաձևը` դա հիմնավորելով, որ Թեհրանը Լիբանանում և Սիրիայում զինում է «Հեզբոլահին», ինչպես նաև Իրաքում շիիթական զինյալներին, որոնք բազմիցս տեղի զինվորականների հետ բախումներ են հրահրել։
Ֆրանսիան, Գերմանիան և Մեծ Բրիտանիան կիսում են ամերիկացիների մտահոգությունները, սակայն նրանց առաջարկին չեն աջակցել։ Ռուսաստանն ու Չինաստանը հասկացրին, որ այդ ուղղությամբ ԱՄՆ բոլոր ջանքերը կարգելափակեն։ Իրանն իր հերթին հայտարարեց՝ նման բանաձևը վերջնականապես խաչ կքաշի «միջուկային գործարքի» վրա։
ՄԱԿ–ի ԱԽ–ն մերժեց ամերիկյան նախագիծը։ Սակայն արդեն մեկ շաբաթ անց Պետդեպը փաստաթղթեր ներկայացրեց, որն իբր թե հաստատում է ՀԳՀԾ–ի վերաբերյալ Թեհրանի պարտավորությունների խախտումը։ Այդ փաստաթղթերում խոսքն այն մասին է, որ Իրանը գերազանցել է հարստացված ուրանի կուտակման 300 կգ սահմանաչափը։
ԱՄՆ–ն ձգտում է Մերձավոր Արևելքում հնարավորիս լայն ճակատ ստեղծել Իրանի դեմ. Պողոսյան
Մայք Պոմպեոն չէր թաքցնում, որ Վաշինգտոնն ուզում է վերականգնել պատժամիջոցները ողջ ծավալով։ ՄԱԿ–ի ԱԽ–ում հիշեցրին՝ ԱՄՆ–ն չի կարող դատել «գործարքի» կատարման մասին։ Ամերիկացիները պատասխանել են, որ առաջվա նման շարունակում են մնալ նրանց թվում, ովքեր հաստատել են 2231 բանաձևը, հետևաբար՝ պահպանում են պատժամիջոցների իրավունքը։
Եվ նշել են՝ ՀԳՀԾ համաձայն, եթե Իրանի նկատմամբ բողոք ստանալուց հետո 30 օր անց միջոցներ չձեռնարկվեն, պատժամիջոցները կվերականգնվեն։ Ժամկետն ավարտվել է սեպտեմբերի 20-ին։
Սպասողական դիվանագիտություն
Մոսկվայի Միջազգային հարաբերությունների պետական ինստիտուտի միջազգային ուսումնասիրությունների ինստիտուտի եվրատլանտյան անվտանգության կենտրոնի ավագ գիտաշխատող Անդրեյ Բակլիցկին չի բացառում, որ ամերիկյան պատժամիջոցները կվախեցնեն օտարերկրյա բիզնեսին։ Եթե հոկտեմբերին չեղարկեն զենքի էմբարգոն, ոչ բոլոր ընկերությունները կցանկանան առևտուր անել Իրանի հետ։ ԱՄՆ ճնշման տակ ընկնելու սպառնալիքը կգերազանցի։
«Եվրոպական օրենսդրությունը զենքի էմբարգո է նախատեսում մինչև 2023 թվականը։ Այդ իսկ պատճառով, եթե նույնիսկ միջազգային արգելքները հանվեն, ԵՄ–ն այդ ոլորտում չի կարողանա համագործակցել Թեհրանի հետ։ Ռուսաստանի և Չինաստանի հետ իրավիճակն ավելի հետաքրքիր է։ Այդ երկրների այն ընկերությունները, որոնք պոտենցիալ առումով կարող էին զենք վաճառել Իրանին, արդեն պատժամիջոցների տակ են։ Ոչինչ չի խանգարում նրանց էմբարգոն վերացնելուց հետո Թեհրանի հետ շքեղ գործարք կնքել։ Դա չի նշանակում, որ զենքն իսկապես միանգամից կհասնի Իրան, սակայն ԱՄՆ–ի բարոյական պարտությունն ակնհայտ է»,– մտորում է Բակլիցկին։
ԱՄՆ–ում բնակվող միջազգային հարաբերությունների մասնագետ Ռաֆայել Սատարովն ուշադրություն է հրավիրում այն հանգամանքին, որ Թեհրանը ԱՄՆ միակողմանի պատժամիջոցներին զուսպ արձագանքեց։ Նրա խոսքով` Իրանի իշխանությունները չեն ցանկանում սրել իրավիճակը մինչև Ամերիկայում նախագահական ընտրությունների ավարտը։
«Իրանը հասկանում է, որ ԱՄՆ հասցեին ցանկացած կտրուկ արտահայտություն միայն կվնասի։ Թրամփն անմիջապես կշրջի Իրանի հետ հերթական ճգնաժամն իր օգտին և կուժեղացնի ճնշումը ռեժիմի նկատմամբ։ Բացի այդ, այսօր Եվրոպան, Ռուսաստանը, Չինաստանը, ՄԱԿ–ը Իրանի կողմից են։ Լեզվակռվի իմաստ չկա։ Իսկ միակողմանի պատժամիջոցները միջազգայնորեն ճանաչված օրինական ուժ չունեն»,– կարծում է Սատարովը։
Հարցվածները համակարծիք են, եթե ԱՄՆ հաջորդ նախագահը դառնա Ջո Բայդենը, ամերիկացիները կարող են վերադառնալ ՀԳՀԾ։ Սակայն Թրամփի նախագահության տարիներին Իրանի շուրջ իրավիճակը փոխվել է։ Այդ պատճառով «գործարքին» վերադառնալու գործընթացը հեշտ չի լինի։
