Իրինա Ալկսնիս, ՌԻԱ Նովոստի
Կորոնավիրուսի դեմ պատվաստանյութի մշակման գործում Ռուսաստանի առաջատար լինելն Արևմուտքի համար ոչ թե պարզապես տհաճ անակնկալ, այլ ուղղակի վրդովեցուցիչ մարտահրավեր է դարձել՝ ինչպես քաղաքական, այնպես էլ ֆինանսական առումով։
Մի կողմից՝ «հետամնաց, խորապես ոչ ժողովրդավարական» Ռուսաստանը պարզապես իրավունք չունի նման թռիչք գրանցել գիտական բարդ և տեխնոլոգիապես զարգացած ոլորտներում։ Մյուս կողմից՝ խաղասեղանին այնպիսի աստղաբաշխական չափերի խաղագումար է դրված, որ հենց միայն միտքը, որ այն կարող է անցնել արևմտյան դեղագործական կոնցեռնների կողքով, կարող է մարսողության խանգարում առաջացնել այնտեղ։ Օրինակ, ինչ արժե միայն Հնդկաստանին հարյուր միլիոն չափաբաժին մատակարարելու պայմանավորվածության մասին նորությունը։ Զարմանալի չէ, որ ՌԴ-ն բախվում է ռուսաստանցի գիտնականների աշխատանքի արդյունքներն արժեզրկելու բազմաթիվ փորձերի հետ․ մեծ քաղաքականություն՝ մեծ գումարներ։
Սակայն շնաձկների կողքին միշտ էլ տեղ է գտնվում կպչուն ձկների համար, որոնց ժամանակ առ ժամանակ տիրոջ սեղանից ինչ-որ բան է բաժին հասնում։
Հենց նման պատմություն է ծավալվել «Սպուտնիկ-V» պատվաստանյութի փորձարկումների արդյունքների հրապարակման շուրջ աշխարհի հնագույն և ազդեցիկ բժշկական ամսագրերից մեկում՝ The Lancet-ում:
Հոդվածը կայծակնային քննադատության արժանացավ։ Համաշխարհային ԶԼՄ-ների կողմից տարածվող աղմկահարույց նորություն դարձավ բաց նամակը, որտեղ ամերիկյան Թեմփլ համալսարանի կենսաբանության դասախոս Էնրիկո Բուչին անհանգստություն էր հայտնում «ռուս հետազոտողների կողմից թույլ տրված հավանական սխալների» վերաբերյալ։ Նրան աջակցեցին արևմուտքի երկուսուկես տասնյակ այլ գիտնականներ։
Հայաստանը պատվաստանյութի ձեռքբերման համար բանակցում է ՌԴ–ի հետ. նախարարություն
The Lancet-ը ռուս գիտնականներին առաջարկեց պատասխանել հնչած մտահոգություններին։ Գամալեայի կենտրոնը պարբերականին ներկայացրեց «Սպուտնիկ-V» պատվաստանյութի հետազոտության ամբողջական կլինիկական արձանագրությունը։ Ուղղակի ներդրումների ռուսական հիմնադրամի ղեկավար Կիրիլ Դմիտրիևը մի հոդված հրապարակեց, որտեղ մանրամասն մեկնաբանում է քննադատների հիմնական փաստարկները՝ միաժամանակ խորհուրդ տալով նրանց գերանը փնտրել սեփական աչքի մեջ և ձերբազատվել իրենց կողմից կատարվող մշակումների վերաբերյալ կասկածներից:
Մինչդեռ տվյալ դեպքում խնդիրը ոչ միայն զուտ գիտական նյութերն են, որոնց վրա կենտրոնանում են հայրենական գիտնականները։
Բանն այն է, որ ինքը՝ աղմկահարույց նամակի հեղինակը, բավականին հետաքրքիր անձնավորություն է։ BBC-ի հոդվածում Էնրիկո Մ․ Բուչիին անվանում են «կեղծ գիտության դեմ պայքարող հայտնի մարտիկ»։ Սակայն ավելի ճիշտ կլիներ օգտագործել «գիտության բիզնեսմեն» որակումը։ 2016թ․-ին Բուչին հիմնադրել է Resis Srl ընկերությունը, որը մասնագիտացած է գիտական աշխատանքների ճշգրտության, կոռեկտության և բարեխղճության ստուգման հարցերում։
Ժամանակակից գիտության մեջ դա բավականին նորաձև թեմա է։ Վերջին տարիներին չափազանց հաճախ են սխալներ, ընդ որում՝ կոպիտ սխալներ հայտնաբերվում հետազոտողների հրապարակած հոդվածներում։ Անպայման չէ, որ խոսքը չարաշահումների կամ մեքենայությունների մասին լինի, հաճախ լինում են ակամա սխալներ, որոնք, բացահայտվելով, միևնույնն է, հարված են հասցնում գիտնականների, երբեմն էլ՝ ամբողջ գիտական ինստիտուտների համբավին։
Նման խնդիրներից խուսափելու համար հեղինակներն ու հետազոտական կառույցները այժմ հրապարակումից առաջ հաճախ դիմում են տեքստերի անկախ աուդիտի, որով զբաղվում են նման աշխատանքում մասնագիտացած հարցով դիմել գերմանական Ֆրից Լիպմանի Ինստիտուտը, որի շուրջ որոշ ժամանակ առաջ սկանդալ էր բորբոքվել հենց հրապարակված աշխատանքներում կոպիտ սխալների պատճառով: Այս պատմության մասին մեկ տարի առաջ մանրամասն գրել Է Nature ամսագիրը ։
Շրջանառության մեջ է դրվել Covid-19-ի դեմ ռուսական պատվաստանյութի առաջին խմբաքանակը
Նրբությունն այն է, որ նման բիզնեսը որոշակի էթիկական սահմանափակումներ է ենթադրում, ինչն, ի դեպ, պրոֆեսոր Բուչին հիանալի գիտակցում է։ Նույն Nature-ում 2019-ի դեկտեմբերին հրապարակվել է գիտական աշխատանքի մաքրությանն ու բարեխղճությանը նվիրված նյութ, որտեղ նա հանդես էր գալիս որպես համահեղինակ։ Եվ այնտեղ ազնվորեն նշված էր, որ Էնրիկո ն. Բուչի մոտ շահերի բախում կա։
Պարզ ասած՝ երբ առևտրային ընկերության սեփականատերը հրապարակավ անդրադառնում է այն գործունեությանը, որում ինքը մասնագիտացած է, դա, փաստորեն, նրա ընկերության գովազդ է դառնում։ Բայց իհարկե, երբ խոսքը ռուսական պատվաստանյութի «բացահայտման» մասին է, նման մանրուքներն արդեն բնավ կարևոր չեն։
Բուչիի բաց (և, ըստ էության, ինքնագովազդ հանդիսացող) նամակը Արևմուտքն օգտագործել է ռուսական հետազոտություններին ևս մեկ հարված հասցնելու համար՝ հույս ունենալով տապալել կամ գոնե թուլացնել դրանց առաջատար դիրքերը։ Դե, իսկ պրոֆեսորն ինքը այնպիսի լայնածավալ ու բարձր մակարդակի PR ստացավ, որի մասին ցանկացած այլ իրավիճակում նույնիսկ երազել չէր կարող։
Կորոնավիրուսի դեպքերի աճ կլինի. ԱՆ ներկայացուցիչն ասել է` ինչպես կընտրեն պատվաստանյութը
Հենց դա էլ կոչվում է «թամբել ալիքը», այդ սկզբունքով են գործում հարյուրավոր և հազարավոր մեդիա-անձնավորություններ։ Կասկած չկա, որ նա կստանա դրա արձագանքը՝ նոր, շատ գրավիչ կոմերցիոն պայմանագրերի տեսքով։ Մեծ քաղաքականության պղտոր ջրում ձուկ որսալը շատ շահավետ գործ է։
Բայց դա ո՛չ առհասարակ գիտության, ո՛չ էլ, մասնավորապես, բժշկության և ամբողջ աշխարհում հարյուր հազարավոր կյանքեր փրկելու հետ բոլորովին կապ չունի։
