Շիրակի Լեռնակերտ համայնքի ամրոց-բնակավայրում և դամբարանադաշտում հնագետների կողմից բացահայտված մի քանի շերտերն արդեն վկայում են՝ այս տարածքը բնակեցված է եղել շատ հին ժամանակներից։
Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի և Շիրակի հայագիտական հետազոտությունների կենտրոնի երիտասարդ գիտաշխատողները դեռ անցած տարի են սկսելել պեղումները։
«Սրանք նախորդ տարվա պեղումների արդյունքներն են, քանի որ այս տարվա տվյալները դեռևս մշակման փուլում են»,- Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում պատմում է արշավախմբի 27- ամյա ղեկավարը՝ Բենիկ Վարդանյանը։ Նա նշում է, որ գտածոները հիմք են տալիս ասելու, որ այս տարածքում ապրող բնակչության հիմնական զբաղմունքը եղել է անասնապահությունը և երկրագործությունը։ Պեղումների ընթացքում հայտնաբերվել են ինչպես ընտանի կենդանիների հիմնական տեսակների ոսկրային մնացորդներ, այնպես էլ վայրի կենդանիների, որոնց, ըստ երևույթին, որսացել են այս տարածքում։ Զարգացած է եղել նաև հացահատիկի մշակությունը, ինչի մասին են վկայում ոչ միայն բուն հացահատիկային մշակաբույսերի ածխացած մնացորդները, այլև դրանց վերամշակման գործիքները` աղորիքներ, սանդեր և այլն։
Ի դեպ, տարածքը հարուստ է բրոնզեդարյան հուշարձաններով, ինչը խոսում է առնվազն մ.թ.ա. 3-2-րդ հազարամյակներում Արագածի շիրակյան այս լանջերի ինտենսիվ բնակեցվածության մասին։ Հուշարձանախումբը ներկայացված է կիկլոպյան երկու ամրոցներով, որոնք մասնագիտական գրականության մեջ հայտնի են Վերի Բերդ և Վարի Բերդ անուններով։ Ամրոցների շուրջ են տարածվում բնակավայրեր, տարբեր չափերի դամբարանաբլուրներ և մեգալիթյան այլ կառույցներ՝ ջրաբաշխական հնագույն համակարգեր, դամբարանաբաժան պատեր և այլն։
Արշավախմբի ուշադրության կենտրոնում Վերի Բերդն է իր շրջակայքով։ Ամրոցում նախորդ տարի բացվեց մ.թ.ա. 4-3-րդ դարերի կառույց, որն ամբողջացվեց այս տարվա պեղումներով։ Սենյակի կենտրոնում` ժայռի մեջ, արված էր բաժակաձև փորվածք։ Վերջինիս մեջ մանրացրել և վերամշակել են հացահատիկ։ Փաստագրված այս կառույցը վերաբերում է ամրոցի բնակեցման վերջին փուլին։
Բուն Վերի Բերդը, սակայն, կառուցվել է ուշ բրոնզի դարում՝ մ.թ.ա. 14-13-րդ դարերում։ «Այդ մասին են վկայում ամրոցի հյուսիսարևմտյան լանջի երկրորդ հարթակում և միջնաբերդում փաստագրված խեցեղենը և միջնաբերդի անմիջական հարևանությամբ գտնվող դամբանադաշտի ընձեռած տվյալները։ Տվյալները համաժամանակյա են, ինչը բացառիկ իրողություն է»,- պատմում է արշավախմբի ղեկավար Բենիկ Վարդանյանը` նշելով, որ ամրոցներից հայտնաբերված հիմնական նյութը խեցեղեն առարկաներն են, օբսիդիանից և քարից պատրաստված գործիքները։
Հաջորդ ամրոցը՝ Վարի Բերդը, ըստ փոքրածավալ պեղումների, ունի բնակեցման երկու փուլ։ Առաջին` վաղ փուլը վերաբերում է Կուր-արաքսյան մշակույթին՝ մ.թ.ա. 3-րդ հազարամյակ, իսկ երկրորդը՝ երկաթի դարի վաղ շրջափուլին։ Սակայն հետաքրքիրն այն է, որ տարածքում պեղված ուշբրոնզեդարյան դամբանն իջեցված էր վաղբրոնզեդարյան բնակավայրի մեջ։
Հայտնաբերվել է հին քաղաքակրթության հսկայական կորուսյալ դղյակը
Լեռնակերտում մինչ 2019 թվականը պարբերական պեղումներ չեն իրականացվել։ Այս կամ այն գիտական հարցի պարզաբանման նպատակով այստեղ փոքրածավալ հետախուզական հորատումներ են արվել: 2019 թվականին արշավախումբը կազմված էր Գերմանիայի ԴՀ Սաքսոնիա-Անհալթ երկրի Մաքս Պլանկ սոցիալ-մարդաբանական հետազոտությունների ինստիտուտի և ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի գիտաշխատողներից։ 2020 թվականին արդեն հուշարձանի հետազոտություններն իրականացվում են անհատական հետազոտական փոքրիկ դրամաշնորհի, ՀՀ ԳԱԱ ՀԱԻ և ՇՀՀԿ միջոցներով։
Տարածքը դեռ նորանոր բացահայտումների կարիք ունի, այնպես որ արշավախումբը շարունակում է հազարամայակների պահած գաղտնիքների վերհանումը:
