Խոսքը Սուեզի ջրանցքի շուրջ ստեղծված պայթյունավտանգ իրադրության մասին է։ Համաձայնեք՝ այս ջրանցքի կարևորությունը դժվար է գերագնահատել։ Հիմա ամեն տարի այնտեղով անցնում է մոտ 20 հազար նավ, ինչի արդյունքում Եգիպտոսը ստանում է մոտ 5,5 միլիարդ դոլար։ Դա այդ երկրի եկամուտների երկրորդ խոշորագույն աղբյուրն է զբոսաշրջությունից հետո։
Այս ջրանցքը կառուցվել էր մոտ 150 տարի առաջ, Ֆրանսիայի և Եգիպտոսի համատեղ ջանքերով, բայց հետո Մեծ Բրիտանիան ձեռք բերեց եգիպտացիներին պատկանող 44 տոկոս բաժնեմասերը։ Անգլիացիների հետաքրքրությունը միանգամայն հասկանալի էր՝ Պարսից ծոցից նավթ էին բերում և ամենակարճ ճանապարհը հենց Սուեզի ջրանցքն էր։
Այսինքն՝ փաստորեն այնպես էր ստացվել, որ ջրանցքն անցնում էր Եգիպտոսի տարածքսվ, բայց այն վերահսկում էին անգլիացիներն ու ֆրանսիացիները։
Եվ 1956 թվականին Եգիպտոսի առաջնորդ Գամալ Աբդել Նասերը պարզապես որոշեց վերադարձնել ջրանցքը եգիպտացիներին, այսինքն ուղղակի ազգայնացնել այն։ Երկու հիմնական պատճառ ուներ։ Առաջինը զուտ նյութական էր՝ հսկայածավալ ծրագիր էր մշակել՝ Նեղոս գետը փակել Ասուանի ամբարտակով և ոռոգելի դարձնել մեծ տարածքներ։ Բայց դրա համար նաև մեծ փող էր պետք։ Նասերը դիմեց հզոր տերությունների ղեկավարներին, նրանք չարձագանքեցին և այդ մարդը որոշեց՝ դե, եթե այդպես է, ես էլ Սուեզի ջրանցքը կսեփականաշնորհեմ ու ստացված եկամտով կկառուցեմ Ասուանի ամբարտակը։
«Բարի եղեք դուք էլ նույնը անել». ինչ է պահանջել Տեր–Պետրոսյանը Սեյրան Բաղդասարյանից
Երկրորդ նպատակը ավելի շատ անձնական էր՝ Գամալ Աբդել Նասերը երազում էր դառնալ համաարաբական առաջնորդ, իսկ դրա համար անհրաժեշտ էր արաբական աշխարհին ապացուցել, որ լիդերը հենց ինքն է՝ այսինքն` ակնհայտ առճակատման մեջ մտնել Իսրայելի և Արևմուտքի հետ։ Իսրայելի նկատմամբ ակնհայտ թշնամական վերաբերմունքը Եգիպտոսի իշխանությունները չէին էլ թաքցնում։ 54 թվականին Եգիպտոսի արտգործնախարարը առանց այլևայլության ասաց՝ արաբ ժողովուրդը պետք է ջնջի Իսրայելը Մերձավոր Արևելքի քարտեզից։
Իսրայելի վարչապետ Բեն Գուրիոնը որոշեց նախահարձակ լինել։ Առիթն էլ կար՝ Եգիպտոսն արդեն արգելել էր իսրայելական նավերի մուտքը Սուեզի ջրանցք, իսկ երբ Նասերը նաև հայտարարեց, որ ազգայնացնում է ջրանցքը, Իսրայելը, Մեծ Բրիտանիան և Ֆրանսիան հասկացան, որ եկել է գործելու ժամանակը։
Ու կնքվեց Սևրի պայմանագիրը։
Խոսքը, իհարկե, Սևրի այն հանրահայատ պայմանագրի մասին չէ, որով հայերի համար պետություն էր նախատեսվում ստեղծել։ Ուղղակի նույն ֆրանսիական քաղաքում՝ Սևրում, հանդիպեցին Իսրայելի, Մեծ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի արտգործնախարարներն ու գաղտնի ծրագիր մշակեցին, որը դավադրության նման մի բան էր։
Այդ երեք երկրները, շատ լավ իմանալով իրականությունը, ուղղակի որոշեցին թյուրիմացության մեջ գցել միջազգային հանրությանը։
Թեժ վիճաբանություն «հայու գենի» շուրջ, կամ մենք ու Ամերիկան
էսպիսի սցենար էր մշակված՝ Իսրայելը ռազմական գործողություններ է սկսում Եգիպտոսում՝ Սուեզի ջրանցքին հարող տարածքում՝ Սինայի թերակղզում։ Անգլիան ու Ֆրանսիան էլ, իբր անհանգնստացած այդ հակամարտությամբ՝ իրենց զորքերն են մտցնում հակամարտության գոտի, որպեսզի բաժանեն կողմերին։
Սա աշխարհին խաբելու համար նախատեսված սցենար էր, իրական նպատակը շատ հստակ էր՝ իրականացնել իշխանափոխություն, այսինքն՝ տապալել Նասերին։
Եվ սկսեցին իրագործել ծրագիրը։ Նոյեմբերի սկզբներին իսրայելյան զորքերն արդեն գրավել էին ողջ Սինայի թերակղզին։ Հետո խաղի մեջ մտան անգլիական և ֆրանսիական ստորաբաժանումները, բոլորը հասկացան, որ միջազգային մի շատ վտանգավոր առճակատում է սկսվում, որի ելքը կարող է անկանխատեսելի լինել ողջ աշխարհի համար։
Խորհրդային Միության առաջնորդը՝ Նիկիտա Խրուշչովը, սպառնաց, որ հրթիռային հարվածներ կհասցնի Ֆրանսիային և Մեծ Բրիտանիային։ Հիմա պատմաբանները և քաղաքագետները վիճում են՝ արդյո՞ք Խրուշչովն իրոք կարող էր միջուկային զենք օգտագործել եվրոպական երկրների դեմ։
Մասնագետների մեծ մասը համակարծիք է՝ դա, ամենայն հավանականությամբ, բլեֆ էր, շանտաժ։
Ինչո՞ւ Խրուշչովը կոշիկով խփեց ՄԱԿ-ի սեղանին, ում ելույթն էր հունից հանել ԽՍՀՄ առաջնորդին
Խորհրդային Միությունն, իհարկե, միջուկային հարվածներ չէր հասցնի Լոնդոնին և Փարիզին։
Ինչևէ՝ Մոսկվայի և Վաշինգտոնի ճնշման տակ ռազմական գործողությունները Սուեզի ջրանցքի ափերին դադարեցվեցին և ՄԱԿ-ն այնտեղ տեղակայեց իր խաղաղապահ ուժերը։ Սրանք աշխարհում առաջին խաղաղապահ ուժերն էին։ Իսկ պահն ընդհանրապես շրջադարձային էր։
Երկու գաղութատիրական երկրներ՝ Մեծ Բրիտանիան և Ֆրանսիան, փաստորեն տեղի տվեցին երկու նոր երկրաքաղաքական ուժի՝ ԱՄՆ-ին և ԽՍՀՄ-ին։ Սուեզի ջրանցքը հանձնվեց Եգիտպոսին, որը խոստացավ ապահովել անխափան նավարկությունը բոլոր երկրների, այդ թվում նաև Իսրայելի նավերի համար։ Իսկ աշխարհը խուսափեց միջուկային վտանգից։
