Sputnik Արմենիայի թղթակիցներ Դավիթ Գալստյանն ու Արամ Ներսեսյանն այս անգամ այցելել են Ադրբեջանի ԶՈւ-ի կողմից գնդակոծության ենթարկված Չինարի՝ պատմելու ու ցույց տալու, թե ինչ պայմաններում է ապրում գյուղը։
Հետաքրքիր է, որ Ադրբեջանի հետ սահմանամերձ ու գնդակոծության ենթարկված գյուղ մտնելուց մի քանի րոպե անց մեզ զգուշացրին ԱԹՍ-ի մոտենալու մասին։ Չհասցրինք շուրջը նայել, մեզ արդեն ապաստարան էին տարել։
Կես ժամ անց երկինքը խաղաղվեց։ Գյուղ դուրս եկանք։ Տղամարդիկ այստեղ խոսելու հետ այնքան էլ չունեն. խնդրում են, որ իրենց չնկարահանենք, կցկտուր են պատմում գնդակոծությունների մասին։ Նույնը չես ասի կանանց մասին։
Գյուղի բնակչուհի Լենա Պետրոսյանը մթերքով տուն էր գնում։ Նա վերջին անգամ հուլիսի 15-ին էր տնից դուրս եկել։ Գնդակոծության ժամանակ թաքնվել է ապաստարանում ու աղոթք ասել։
«Այդպես էլ ապրում ենք՝ աղոթքներով ու Աստծուն հավատալով», - ասում է Լենան։
Պատուհանից արկի սուլոց է լսվել, բայց բարեբախտաբար` նրա տան կողքով է անցել։ Ավերածությունները տեսնելու համար խորհուրդ է տալիս Խորենի Սամվել անունով համագյուղացուն գտնել։
Ճանապարհին զրուցում ենք բոստանում աշխատող Ազգանուշ անունով կնոջ հետ։ Գնդակոծության ժամանակ նա նույնպես թաքնվել է նկուղում ու մի քանի օր տնից դուրս չի եկել։
«Առյուծ տղերք ունենք, պետք լինի՝ կողքներին կանգնած եմ»․ Չինարիի վիրավորվում ստացած բնակիչ
Ընդհանրապես, նման պահերին գյուղի բնակիչները զանգում են միմյանց, որ իմանան՝ ինչ կա, արկերն ուր են ընկել։ Տնից միայն տղամարդիկ են դուրս գալիս, այն էլ ծայրահեղ դեպքերում։ Օրինակ, երբ պետք է օգնել որևէ մեկին։
Կինը խնդրում է պարտադիր նշել, որ գյուղի բնակիչները «պինդ են, ուժեղ ու շատ են կապված գյուղին»։ Մեկ վայրկյան անց ցույց է տալիս մոտակա սարի կողմն ու ասում.
«Ահա այստեղ ադրբեջանական դիրքեր են, շատ մոտ, գյուղի ոչ մի կտոր պաշտպանված չէ»։
Այդ պատճառով գյուղի մշակվող հողերն ավելի բարձր են գտնվում, իսկ հողերից մշակվում են միայն ամենաբերրիները։ Գյուղի բնակիչները բավարարվում են գյուղի ներքևի մասում գտնվող շատ ավելի փոքր չափի հողակտորներով ու տան մոտի տնտեսություններով։
Ազգանուշի հարևանուհին պարբերաբար մասնակցում է խոսակցությանը, բայց խնդրում է իրեն չնկարահանել։ Հոգեբանական վիճակի մասին հացին ի պատասխան ասում է՝ երբ չեն կրակում, ամեն ինչ լավ է։
Նարդի` առաջնագծի մոտ. հուզիչ և ոգևորող տեսանյութ Չինարիից
«Գիտե՞ք, որ Հայաստանը Չինարիից է սկսվում։ Սա ծայրամաս չէ, այլ սկիզբն է։ Եթե մեր գյուղը կորցնենք, հետո մյուսը կկորցնենք ու այդպես` մինչև Երևան։ Դրա համար էլ թույլ չենք տալիս․․․», - ասում է հարևանուհին։
Շարունակում ենք փնտրել Սամվելին ու պատահաբար գտնում ենք նրան արոտավայրի մոտ։
- Տունը ցույց կտա՞ք։
- Ինչի՞ ցույց չեմ տա։ Մեքենայով կտանե՞ք։
Եվ ահա մենք կանգնած ենք Սամվելի «վիրավոր» տան դիմաց։
Արկը տան բակում է ընկել, բեկորները ծակել են տան պատերն ու պատուհանները, գրեթե քանդել են կողքի շինությունը։
Սամվելը ցույց է տալիս արկի թողած հետքը, որը կիսով չափ ջրով է լցված։ Արկն ընկել է այստեղ հուլիսի 16-ի առավոտյան մոտ 5:30-ին։
Նա այդ պահին տանը չի եղել, առավոտվանից արոտավայր է գնացել, տանը միայն կինն է եղել. երեխաներին Այգեձոր են ուղարկել։
«Նա ընկել է ու մտել մահճակալի տակ»,-ծիծաղում է Սամվելը։
Հարցին՝ ինչպես են ապրում այդ պայմաններում, պատասխանում է․
- Դեեեե․ արդեն սովոր ենք, մեզ ինչ․․․ Թող իրենց մեզնից վախենան․․․
Հետո շարունակում է ցույց տալ շինության ավերածությունները` այստեղ շոգեբաղնիք էր, այստեղ` հաց թխելու փուռ։
Տանն էլ բեկորներ կան, առաջարկում է մտնել, նայել։
Ասում է՝ մարզպետարանից եկել ու տարել են բոլոր բեկորները։ Դրանք փոքր չէին։
Միանգամից չի կարողանում հիշել, բայց հետո ասում է, որ շրջանային քննիչներն են տարել։ Տանը մեզ նրա կինն է դիմավորում։ Ցույց է տալիս հեռուստացույցը, որն արկի հարվածից հատակին է ընկել, փշրված ապակու կտորներն ու տան հատվածը, որտեղ ինքը թաքնվել է։
Վերջին անգամ տունը 90-ականներին է գնդակոծվել։ Այս ընտանիքում երեխաներին ապաստարաններում են մեծացրել։ Տանը 10 մարդ է ապրում, նրանցից հինգն անչափահաս են։ Երեխաներն իհարկե վախենում են, այդ պատճառով նրանց հարևանի տուն են ուղարկել, այս ամեն ինչից հեռու։ Հատկապես, երբ արկերն անընդհատ «սուլում են գլխավերևում»։
«Էս թռչողները (ԱԹՍ-ները,– խմբ.)... վժժժժժ ու հանկարծակի ինչ-որ տեղ պայթում են։ Իսկ երբ արկերը թռչում են գլխավերևում, դրանց ձայնն էլ է ահավոր», - ասում է Լիդան։
Նա խոստովանում է, որ ապրում են վախով, բայց հույսով։
«Ապրում ենք ու չենք լքում մեր գյուղը։ Ամեն ինչ լավ կլինի», - ավելացնում է նա։
Կինը ցավով մատնանշում է ավազի կույտը արկի ընկած վայրից մեկ մետր հեռավորության վրա։ Ասում է՝ եթե արկն ավազի մեջ ընկներ, նման ավերածություններ չէին լինի։
Հետո ցույց է տալիս վառարանը, որտեղ հաց թխելու համար փայտ էր վառել։
«Չգիտեմ էլ՝ կկարողանամ օգտագործել, թե ոչ։ Ամեն ինչ փլուզված է։ Երևի պետք է քանդել ու նորից հավաքել», - ասում է Լիդան։
Բաղնիքի դռները պոկվել ու ներս են ընկել։ Սառնարանն ու լվացքի մեքենան փչացել են։
Սակայն ամենաշատը ընտանիքն ափսոսում է արևային ջրատաքացուցիչի համար, որն ընդամենը մեկ ամիս առաջ էին տեղադրել։ Հինգ երեխաների համար այն անփոխարինելի էր։ Նրանք իրենց թոշակից արած խնայողություններով ինչքան կարողացել, օգնել են որդուն։ Գյուղում առաջինն իրենք ունեին։
«Տղաս ջուր անցկացրեց, շատ փող ծախսեց։ Լավ կլիներ, շատ լավ կլիներ։ Այնքան լավ բան էր, ընդամենը մի ամիս օգտագործեցինք, նույնիսկ չվայելեինք։ Բայց կարևորը, որ մեզ հետ ամեն ինչ կարգին է», - ինքն իրեն հանգստացնում է կինն ու ավելացնում, որ թեև դժվարությամբ, բայց ամեն ինչ կարելի է վերականգնել։
Լուսանկարիչը խնդրում է ամուսիններին կողք կողքի կանգնել։ Հարցից՝ քանի տարի են միասին ապրում, ամուսինը մի փոքր շփոթվում է ու հարցնում է կնոջը․
«Մեր տղան քանի՞ տարեկան է։ Այդքան էլ ամուսնացած ենք»։
Կինը նշում է, որ 82 թվականից ամուսնացած են։ Բայց ազգանունը չի փոխել։
«Նա Չոբանյան է, իսկ ես Աղասյան», -ասում է Սամվելը։
Կինն արդարանում է, ասում է, որ ուսուցչուհի է աշխատում․ պետք էր լինելու փոխել դիպլոմն ու մնացած փաստաթղթերը։
«Ես խանդոտ չեմ, կարևորը, որ ամեն ինչ սիրով լինի։ Եթե սերը չլիներ․․․սայլը տեղից չէր շարժվի», - ծիծաղում է Սամվելը։
Տանում ենք Սամվելին արոտավայրի մոտ․ նա պետք է վերադառնա իր ոչխարների մոտ։
