Թեև պատերազմին սպասում էին, այնուամենայնիվ, այն հանկարծակի վրա հասավ…
1942 թվականն էր։ Մայիս ամիսը։ Թբիլիսիի շրջաններից մեկի զինվորական կոմիսարի աշխատասենյակ մտավ Բուլատ Օկուջավան` հասակակիցների հետ։ Զորակոչային տարիքը չբոլորած տղաները պահանջում էին, որ իրենց ռազմաճակատ ուղարկեն։ Զորակոչային հանձնաժողովի ղեկավար կապիտան Քոչարովը (ով էլ կասկածեր, որ իրականում Քոչարյան է) հայհոյեց և մերժեց. տղաներն առաջին անգամը չէ, որ գալիս էին։
«Քանի՞ տարեկան ես, Օկուջավա։ Գոնե դպրոցն ավարտե՞լ ես», – ապագա բանաստեղծին հարցրեց կապիտանը։
«Ես ձեզ այստեղ այլևս չտեսնեմ։ Պետք լինի, ինքներս կկանչենք։ Լա՛վ եղեք, դպրոցականներ», – ավարտեց իր խոսքը կոմիսարը։ (Հետագայում այս արտահայտությունը կդառնա Օկուջավայի` «Լա՛վ եղիր, դպրոցական» վեպի վերնագիրը)։
Ընկճված հայրենասերները ցրվեցին տներով։ Սակայն մեկ շաբաթ անց Օկուջավան կրկին կանգնած էր Քոչարովի աշխատասենյակի շեմին և դարձյալ հեռացավ մերժված։
Զինկոմիսարիատի վրա «գրոհը» շարունակվում էր ուղիղ կես տարի։ Կապիտանը հանձնվեց միայն աշնանը, նա թոթվեց ուսերն ու ասաց. «Ինքներդ գրեք ձեր ծանուցագրերը, իմ ձեռքը չի գնում»։
Սեփական երջանկությանը չհավատալով` տղաները լրացրին բլանկներն ու տարան տուն։ Գոհ մնացած Բուլատը սլացավ տուն` «ուրախացնելու» ծնողներին. «Ես արդեն բավականին մեծ եմ։ Գնում եմ պատերազմ կամ կփախչեմ տնից», – հայտարարեց նա։
Այդպես Օկուջավան դարձավ հարյուր հազարավոր կամավորներից մեկը։ Բարալիկ վզով, գլխին օդաչուի մի մեծ գլխարկ` ողջ պատերազմը երազեց երկարաճիտ կոշիկներ ստանալու մասին ու այդպես էլ դրանք չստացավ։
Մեկ այլ պատմություն էլ պատմել էր հորս զինակից ընկեր, խորհրդային շրջանում հայտնի պետական գործիչ Ալեքսան Կիրակոսյանը։
«...Երկարաճիտ կոշիկներով պատերազմելու հնարավորություն հայաստանցի այն տղան ավելի շատ ուներ, քան Օկուջավան. 44 թվականին խորհրդային բանակն արդեն ուժեղ էր ոչ միայն «Կատյուշաներով», այլև կարգին զինվորական հանդերձանք ուներ։ Ինչը թերևս մահից չէր փրկում»։
Պատերազմի կոտրած սերը․ հայ զինվորի և ռուս աղջկա սիրո պատմությունը
Ռազմաճակատից վերադառնալուց հետո հայրս Միկոյանի շրջանի (հետագայում Եղեգնաձոր) զինկոմիսարիատում էր ծառայության անցել, և նրա մոտ ճիշտ նույնկերպ, ինչպես և կապիտան Քոչարովի մոտ, Գյուլյուդուզ գյուղից մի տղա էր եկել` պահանջելով իրեն ռազմաճակա ուղարկել։
«Շրջվիր և մա՛րշ տուն։ Զոհված հայերի թիվն առանց քեզ էլ շատ է։ Բավական է», – պատասխանել էր նա տղային։
Այդ պատերազմի ժամանակ զորակոչված կես միլիոն հայերից զոհվեցին կամ անհետ կորան ավելի քան երեք հարյուր հազարը։ Միկոյանի շրջանի տղան այդ մսաղացում չհայտնվեց։ Գուցե նա ողջ մնար, չի բացառվում, տուն վերադառնար հերոս դարձած. տարբեր հանգուցալուծումներ կարող էր ունենալ այդ պատմությունը, սակայն զինկոմներից ոչ ոք` ո՛չ վրաստանցին, ո՛չ հայը չէին ցանկանում ռիսկի դիմել։ Հայրենասիրության առումով, ամենայն հավանականությամբ, դա մեղք է, կոնկրետ մայրերի և հայրերի տեսանկյունից` զինկոմների կողմից արված բարի գործ։
Հայաստանը, որտեղ նախքան պատերազմը շուրջ մեկ միլիոն երեք հարյուր հազար մարդ էր բնակվում, պատերազմին տվեց այն ամենը, ինչ կարող էր, այդ պատճառով գեթ մեկ երիտասարդ կյանք փրկելը ճիշտ էր։ Մարդկային էր։ Եթե ռազմական տարիների անողոք տրամաբանությամբ եք ուզում, ահա ձեզ մեկ այլ պատմություն։
Մարտերում նահանջում էին ոչ միայն պլանի համաձայն, այլև փախչում էին վախից։ Եվ այսպես երկու հայ զինվոր, դեռ տակավին երիտասարդ, արյուն չտեսած։ Առաջին մարտն էր։ Վախեցան, փախան։ Ոտքերն առան ու փախան։ Վախը չհաղթահարած զինվորներին կալանավորեցին, գնդակահարության դատապարտեցին, և որպեսզի մյուսներին դաս լինի, գնդակահարել հրամայեցին բոլորի աչքի առաջ։
Զինվորական բաժնի տղաները` նույնքան երիտասարդ, մեկ քայլ առաջ արեցին, ձգեցին հրացանները ու հնչեց «Կրա՛կ» հրահանգը։ Լռություն, կրակող չեղավ։ Դասակի հրամանատարը կրկնեց «Կրա՛կ»։ Եվ կրկին լռություն։ Ոչ ոք սպանել չէր ցանկանում։ Այդ ժամանակ քաղղեկը հանեց ատրճանակը պատյանից և անձամբ գնդակահարեց զինվորներին։
Հայկ Շադունցի անհավանական սխրանքը. ինչու են մերձմոսկովյան Լոբնյայում փառաբանում արցախցուն
Հետխորհրդային Երևան, Գլխավոր դատախազության շենքի հարևանությամբ ամառային սրճարան։ Սեղանի շուրջ երկու ռազմաճակատայիններ են նստած` քանդված ուսադիրներով սպայի հանդերձանքով և իրենց երեխաներին պլոմբիր են հյուրասիրում։ Կողքի սեղանի շուրջ նստած ենք ես ու հայրս։ Առանց ուսադիր սպաներին մի տղամարդ է մոտենում, ձեռքն է առաջ պարզում` բարևելու։ Լռություն։ Ինչպես գնդակոծությունից առաջ։
Նրա ձեռքը, ով սպանում էր յուրայիններին, չցանկացան սեղմել...
