Այսօր շախմատի աշխարհի առաջնության չեմպիոն, ԽՍՀՄ հավաքականի կազմում շախմատի օլիմպիադաների 9-ակի հաղթող, միջազգային գրոսմայստեր` «Երկաթե Տիգրանի» 91-ամյակն է։
1963 թվականին, երբ Պետրոսյանը աշխարհի չեմպիոն դարձավ, հաղթելով Բոտվիննիկին, և երեք տարի անց, երբ նա այդ կոչումը պաշտպանում էր Բորիս Սպասկիի հետ պայքարում, երևանցիները բառացիորեն քնում և արթնանում էին շախմատը ձեռքին և ժամերով նստում ռադիոընդունիչի դիմաց` լսելով ուղիղ միացումները։ Խորհրդային հայտնի գիտնական ֆիզիկոս Սերգեյ Կապիցան Երևանում էր, այն օրերին, երբ Պետրոսյանը խաղում էր Բոտվիննիկի հետ իր առաջին խաղը։ Շախմատով տարված հանրապետությունից ստացած տպավորությունները մթագնեցին բոլոր մյուս տպավորությունները։
«Պետրոսյանին դժվար է ճանապարհից շեղել նույնիսկ լավ քայլերով։ Ինձ միշտ ապշեցրել է նրա կարողությունը՝ լավ դիրքի հասնելով, ամեն անգամ գտնել մանևրումներ, որոնք այն ավելի են ուժեղացնում։ Պետրոսյանը կարողանում էր լավ տեսնել և վերացնել վտանգը նրա հայտնվելուց 20 քայլ առաջ», – շախմատիստի մասին ասում էր լեգենդար Ռոբերտ Ֆիշերը։
«Ես Երևանում էի, երբ Տիգրան Պետրոսյանը Մոսկվայում խաղում էր Բոտվիննիկի հետ շախմատի աշխարհի առաջնության ժամանակ։ Այն իրարանցումը, որը տիրում էր այստեղ, դժվար է պատկերացնել. քաղաքում հսկայական ցուցադրական տախտակներ էին տեղադրված, իսկ ամենագլխավորը տեղադրել էին Օպերայի շենքի վրա, որի դիմաց մեծ հրապարակ էր։ Քաղաքում տաքսի գտնելն անհնար էր. բոլոր տաքսիստներն այստեղ էին գալիս, և ձայնային ազդանշաններ տալիս, երբ հավանություն էին տալիս քայլին... Պարտիան ավարտվելուց անմիջապես հետո ես հյուրանոց գնացի։ Պետրոսյանը հաղթեց, քաղաքում բացարձակ խելագար տրամադրություն էր տիրում... Ի դեպ, Երևանով մենք զբոսնում էինք ԽՍՀՄ գաղթած իտալացի ֆիզիկոս Բրունո Պոնտեկորվոյի հետ։ Մեզ անմիջապես ինչ–որ գինետուն մտցրին, որտեղ տոնում էին Պետրոսյանի հաղթանակը, և անհնարի չափ խմեցրին, այնուհետև ես ընթրիքի էի մասնակցում տեղի դատախազի մոտ, որն ասաց, որ Հայաստանի մայրաքաղաքում այս օրերին ոչ մի հանցագործություն գրեթե չի եղել», – հիշում էր Կապիցան։
1972 թվականին ամերիկյան Սան Անտոնիոյում անցկացվում էր շախմատի միջազգային մրցաշարը։ Պետրոսյանի հետ պարտիայից հետո բրազիլացի մարզիկ Էնրիկե Մեքինգը բողոքել էր հայ գրոսմայստերից. իբրև, նա լռություն է պահպանում միայն այն ժամանակ, երբ մտորում է իր քայլի մասին, իսկ մնացած ժամանակ խանգարում է։ Մեքինգը պնդում էր, որ իր քայլն անելով, Պետրոսյանն անմիջապես սկսում էր ոտքով հարվածել աթոռին, սուրճի բաժակին զրնգացնել գդալը, կամ ընդհանրապես սեղանով մետաղադրամներ էր գլորում։ Մեքինգը ի հատուցում սկսեց բարձր հազալ, բայց Պետրոսյանի վրա դա որևէ տպավորություն չգործեց։ Ինչպես հետագայում պարզվեց, նա պարզապես մոռացել էր միացնել իր ականջակալը։
«Երկաթե Տիգրանը» «երկաթե» էր իր համառության և մանրակրկիտ մոտեցման մեջ։ Բայց միևնույն ժամանակ, նա շատ էմոցիոնալ և դյուրազգաց էր։ Եվ բազմիցս դա նրա դեմ էր շրջվում։ Այդ առումով, հավանաբար, ամենավառ դրվագը Օդեսայում կայացած հավակնորդների կիսաեզրափակիչ խաղն էր, երբ Պետրոսյանը խաղում էր հայտնի սկանդալիստ և սադրիչ Վիկտոր Կորչնոյի հետ։ Վերջինս գիտեր հայ գրոսմայստերի բնավորության մի փոքր, բայց կարևոր կողմը. Պետրոսյանի համար հոգեբանորեն դժվար էր խաղալ, եթե հակառակորդն ակնհայտորեն ցույց էր տալիս իր անբարյացակամությունը։ Այդ դեպքում «Երկաթե Տիգրանը» սկսում էր նյարդայնանալ և սխալվել։
Կորչնոյը շատ լավ հասկանում էր, որ արդար պայքարում նա չի կարող հաղթել Պետրոսյանին, և պարտիաներից մեկի ժամանակ վիրավորեց նրան` ինչ–որ բան ասելով ազգության մասին։ Մի քանի քայլ հետո Պետրոսյանն ինքն իրեն պարտված ճանաչեց, բայց պաշտոնական բողոք ներկայացրեց։ Ժյուրին որոշեց, որ Կորչնոյը պետք է ներողություն խնդրի իր պահվածքի համար։
Ներողություն Կորչնոյը խնդրեց, սակայն արդեն հաջորդ պարտիայի ժամանակ նա Պետրոսյանին «հայերի հավաքույթների կազմակերպիչ» անվանեց. գրոսմայստերին մշտապես մեծաթիվ հայ երկրպագուներ էին ուղեկցում։ Այս արարքը, փաստորեն, խափանեց խաղը. Պետրոսյանը հրաժարվեց շարունակել այն, և հաղթանակը ավտոմատ կերպով շնորհվեց Կորչնոյին։
Դրանից հետո Տիգրան Պետրոսյանը հիվանդանոց ընկավ և բավական երկար ժամանակ մնաց այնտեղ։ Ո՞վ գիտե, գուցե հենց այս դեպքն էր պատճառ դարձել հետագայում անբուժելի հիվանդության ձեռքբերման համար, որը տասը տարի անց պատճառ կդառնա կյանքից նրա վաղաժամ` 55 տարեկանում հեռանալու համար։
