«Խոստովանում եմ ձեզ` այնքան եմ կարդացել, որ ոչ մի բանից չեմ զարմանում։ Դա իմ դժբախտությունն է», – գրել է Ալեքսանդր Գրիբոյեդովը ուսանողության տարիներին։
Ի տարբերություն հայ հասարակության, գրողը, հավանաբար, չէր զարմանա Երևանի կենտրոնում նրա հուշարձանը պղծելու միջադեպից։ Անցած տարվա դեկտեմբերի սկզբին երիտասարդ ակտիվիստ Շահեն Հարությունյանը կարմիր ներկ էր լցրել Գրիբոյեդովի հուշարձանի վրա` հայտարարելով, որ դրանով պատասխանում է Ռուսաստանի Արմավիր քաղաքում Պետդումայի պատգամավոր Ալեքսեյ Վինոգրադովի կողմից Գարեգին Նժդեհի հուշատախտակը ներկելուն։
Թվում էր, թե ընդհանրապես ինչ կապ ունի Գրիբոյեդովը. հայ ժողովրդի հերոս, ռազմաքաղաքական և պետական գործիչ Գարեգին Նժդեհի անվան շուրջ ստեղծված սկանդալը կապված է 1940–ականներին նացիստական Գերմանիայի և նրա ենթադրյալ համագործակցության հետ, իսկ Գրիբոյեդովը մահացել է խորհրդային իշխանության հաստատումից մեկ դար առաջ։ Ամեն դեպքում պատուհասը ծնվում է հիմարությունից, այլ ոչ թե խելքից։ Շահեն Հարությունյանը մեծ տուգանք է վճարել իր արարքի համար և արժանացել հայ հասարակության սոցիալական և քաղաքական որոշ շերտերի հանդիմանանքին։
Նիկոլ Փաշինյանը խոսել է Գրիբոյեդովի արձանը պղծելու մասին
Ի դեպ, այդ վանդալիզմը գրողի հուշարձանի մոտ ոչ մի կերպ չի նսեմացնում նրա նշանակությունը հայ ժողովրդի համար։ Այդ կարծիքին է նաև Ազգային ժողովի պատգամավոր Ալեքսեյ Սանդիկովը։
«Հավաստիացնում եմ, որ արմատական հայացքներով ակտիվիստի արարքը չի նվազեցնում ռուս-հայկական բարեկամության բարձր մակարդակը և սիմվոլիզմը, որը երկու ժողովուրդների համար մարմնավորում է Գրիբոյեդովը», – նշել է Սանդիկովը հունվարի 15–ին գրողի 225–ամյակի կապակցությամբ նրա հուշարձանի մոտ ծաղիկներ դնելու ակցիայի ժամանակ։
Գրիբոյեդով գյուղի «կանաչ» և «կապույտ» հյուրերը. երեխաներն արդեն ռուսական կենտրոն ունեն
Հուշարձանը գրողի նման «նշում» է հոբելյանը. այն Երևանի կենտրոնում տեղադրվել է ուղիղ 45 տարի առաջ։ Հուշարձանի քանդակագործը Հովհաննես Բեջանյանն է, ճարտարապետը` Սպարտակ Կնթեղցյանը։ Դրա գրանիտե պատվանդանի վրայի գրությունն ասում է. «Ալեքսանդր Գրիբոյեդովին` երախտագետ հայ ժողովրդից»։
Գրիբոյեդովը եղել է Պարսկաստանից Արևելյան Հայաստան ավելի քան 40 հազար հայերի հայրենադարձության կազմակերպիչներից մեկը։ Լինելով Պարսկաստանում բանագնաց` նա մեծ դեր է խաղացել 1828թ.-ի Թուրքմենչայի հաշտության պայմանագիրը մշակելու գործում, ըստ որի ռուս–պարսկական պատերազմի արդյունքում (1826-1828թթ.) Արևելյան Հայաստանը հայտնվել է Ռուսական կայսրության կազմի մեջ։ Ռուս–պարսկական պատերազմի ժամանակ ռուսական զորքերը գրավել են Էրիվանի բերդը, Գրիբոյեդովը մասնակցել է այդ իրադարձություններին և նույնիսկ պարգևատրվել «Էրիվանի գրավելու համար» շքանշանով։
Էրիվանը հարազատ է դարձել գրողի համար նաև այն պատճառով, որ նրա կյանքի օրոք «Խելքից պատուհասի» առաջին և միակ բեմադրությունը եղել է այստեղ։ Գեներալ Պասկևիչի հրամանատարությամբ ռուսական զորքերի` քաղաքը պարսկական գերիշխանությունից ազատագրելուց երկու ամիս անց Երևանում բեմադրվել է ներկայացման առաջին գործողությունը։
Գաղափարի նախաձեռնողները և դերասանները եղել են Սենատի հրապարակում ապստամբությանը մասնակցելու համար աստիճանազրկված նախկին սպաները` ուղարկված Կովկասում գործող բանակ։ Կանանց դերերը նույնպես տղամարդիկ են կատարել` երիտասարդ զինվորականները։ Հիմա այդ բեմադրության մասին վկայում է «Նոյ» կոնյակի գործարանի արտաքին պատի վրայի գրությունը, որը գտնվում է նախկին Էրիվանի բերդի տեղում։
Գրիբոյեդովին նվիրված առաջին միջոցառումներից մեկը Արմավիրի մարզի Գրիբոյեդով գյուղում հայ–ռուսական բարեկամության այգու բացումն էր` Հայաստանում Ռուսաստանի դեսպանատան և Գիտության և մշակույթի ռուսական կենտրոնի մանսակցությամբ։ Տարվա ընթացքում Գրիբոյեդովի ծննդյան 225–ամյակի կապակցությամբ միջոցառումներ տեղի կունենա Գյումրիում և Վանաձորում։
Գրիբոյեդովի միջազգային տարի հայտարարվել է նաև Ռուսաստանում, Վրաստանում, Իրանում, հայկական տարբեր գաղթօջախներում։
