Իզուր չէ, որ Գյումրին հաճախ Վարպետաց քաղաք են անվանում։ Այստեղ վարպետների պակաս չկա։ Մեկը վարպետությունը պապից է ժառանգել, մյուսը վարպետ է դարձել անելանելիությունից ու այլընտրանքի բացակայությունից։
«Ծո՛, ինչղ լավ է, հբը օր կսեինք` աշխարհի կենտրոնը Գյումրին է». տոնական հայրաքաղաքը
Գյումրիում մեծ համբավ ունի Ազատ պապը, որին եթե հարցնում ես` ինչի մասնագետ է, պատասխանում է` ամեն ինչի։ Իր երկար կյանքի ընթացքում նա աշխատել է որպես ծաղրանկարիչ, մանկավարժ, փայտագործ, քարտաշ, խաչքարագործ… Իր կյանքի կարևոր գործերը համարում է երկուսը` մահացած կնոջ շիրիմին իր ձեռքերով պատրաստած խաչքարն ու 1.5 տարում կերտված ահռելի շախմատը։
![Ահռելի շախմատը, պղնձե կինն ու գունավոր հոլը. գյումրեցին կյանք է տալիս փայտին ու երկաթին Ահռելի շախմատը, պղնձե կինն ու գունավոր հոլը. գյումրեցին կյանք է տալիս փայտին ու երկաթին - Sputnik Արմենիա](https://cdn.am.sputniknews.ru/img/2048/57/20485716_0:0:1185:889_600x0_80_0_0_2cbf4d5a3b030626fb9ceaa3fcc0f41e.jpg)
«Շատ կուզեի ժամանակ գտնել ու մի հատ էլ էսպես շախմատ ստեղծել։ Բայց դե ժողովուրդը չի առնում։ Ավելի հեշտ են առնում, օրինակ, բաժակ–գդալները։ Դա էլ ավելի շատ եմ սարքում», – պատմում է վարպետը։
![Ահռելի շախմատը, պղնձե կինն ու գունավոր հոլը. գյումրեցին կյանք է տալիս փայտին ու երկաթին Ահռելի շախմատը, պղնձե կինն ու գունավոր հոլը. գյումրեցին կյանք է տալիս փայտին ու երկաթին - Sputnik Արմենիա](https://cdn.am.sputniknews.ru/img/2048/57/20485726_0:0:1126:844_600x0_80_0_0_017f6ae5cfd5e73994d9a7eaf3e4205d.jpg)
Նրա շախմատային ոչ մի խաղաքարը չի կրկնում մյուսին։ Անգամ զինվորներից ամեն մեկն իր կենսագրությունն ու օրակարգն ունի։ Մեկի ձեռքին սուր է. նա հարձակողական է տրամադրված, մյուսը թմբուկներ է նվագում. հակառակորդին դեմ է, բայց շատ չի խառնվելու, երրորդի ձեռքում գիրք է. նա մարտի հետ գործ չունի։ Սև խաղաքարերը Ազատ պապը կերտել է ծովահենների պես, իսկ սպիտակներին` միջնադարյան թագավորության ներկայացուցիչների։ Կանայք էլ միայն թագուհիներ չեն այս շախմատային տախտակի վրա. նրանք հանգրվանել են նաև նավակներում։
«Ինձ բոլորն ասում են` տար Երևանի Վերնիսաժ, էնտեղ կկարողանաս ծախես։ Գյումրիում ո՞վ էսքան փող կտա շախմատին։ Բայց դե, եսի՞մ։ Բա որ հասնեմ Երևան, էլի չառնե՞ն», – նեղսրտած ասում է պապը։
Ի տարբերություն նրա` պատվերների պակաս չունեն Մնոյան եղբայրները։ Հովհաննեսն ու Վահանը երրորդ սերնդի դարբիններ են, նրանց պապը դեռևս 1949-ին է Գյումրիում հիմնել «Դարբնոցը»։ Դարբնության արվեստը տղաները սովորել են հորից։ Պապը մահացել է` հասցնելով տեսնել, որ թոռները շարունակելու են ընտանեկան գործը։
![Ահռելի շախմատը, պղնձե կինն ու գունավոր հոլը. գյումրեցին կյանք է տալիս փայտին ու երկաթին Ահռելի շախմատը, պղնձե կինն ու գունավոր հոլը. գյումրեցին կյանք է տալիս փայտին ու երկաթին - Sputnik Արմենիա](https://cdn.am.sputniknews.ru/img/2048/57/20485706_0:0:1112:834_600x0_80_0_0_9902801dc43e895523ed9c2767a14101.jpg)
«Մեզ մոտ հիմնականում դարպասներ, ճաղեր, աստիճանավանդակներ են պատվիրում։ Երբեմն նաև արվեստին տրվելու ժամանակ ենք գտնում», – պատմում է Վահանը` ցույց տալով եղբոր կերտած պղնձե տիկնոջը։
Մնոյանները նաև Գյումրիում մի շարք եկեղեցիների ջահերն են պատրաստել։ Ընտանիքի բոլոր անդամներն այս կամ այն կերպ նվիրված են դարբնությանը և այլ աշխատանքով զբաղվելու կարիք չունեն։
«Տընգլ-մընգլ», «Բոբիկ ջուր մի էրա». գյումրեցի ուսուցիչները երգչախումբ են հիմնել. տեսանյութ
Գյումրեցի ընկերներ Գագիկն ու Արսենն էլ մի քանի տարի առաջ որոշեցին վերհիշել մանկությունը և չլիկ դաստա խաղալ։ Իրենց հին հոլերը չգտնելով` շրջեցին քաղաքի բոլոր խանութները` նորերը գնելու նպատակով, բայց այդպես էլ ոչ մի տեղ «ֆռռիկ» (հոլ) չգտան։
«Տխրություն ու վախ խառնվեց մեր մեջ, ախր էդ արվեստ էր ու հիմա դուրս է գալիս շուկայից, նոր սերունդը չի էլ իմանում` ֆռռիկն ինչ է։ Էդպես ծագեց «Իմ ֆռռիկի» գաղափարը», – պատմում է Գագիկ Մխիթարյանը` «Իմ ֆռռիկ» բրենդի համահիմնադիրը։
Ընկերները որոշեցին վերածնել իրենց մանկության խորհրդանիշը։ Երկուսն էլ տիրապետում էին փայտագործությանը և նկարչությանը, ընթացքում էլ ավելի կատարելագործվեցին։ Այժմ նրանց «ֆռռիկները» բավականին հայտնի են թե՛ Գյումրիում, թե՛ Հայաստանի մյուս քաղաքներում, թե՛ սփյուռքում։
![Ահռելի շախմատը, պղնձե կինն ու գունավոր հոլը. գյումրեցին կյանք է տալիս փայտին ու երկաթին Ահռելի շախմատը, պղնձե կինն ու գունավոր հոլը. գյումրեցին կյանք է տալիս փայտին ու երկաթին - Sputnik Արմենիա](https://cdn.am.sputniknews.ru/img/2048/57/20485759_0:0:1257:943_600x0_80_0_0_f281c455606cba5f5a6bd59395191305.jpg)
Գագիկի և Արսենի ձեռքերով է նոր շունչ առել նաև «Տեյմորտակը»` ինտելեկտուալ խաղ, որը նույնպես բավականին հայտնի է 90-ականներին մեծացած երեխաների շրջանում։
![Ահռելի շախմատը, պղնձե կինն ու գունավոր հոլը. գյումրեցին կյանք է տալիս փայտին ու երկաթին Ահռելի շախմատը, պղնձե կինն ու գունավոր հոլը. գյումրեցին կյանք է տալիս փայտին ու երկաթին - Sputnik Արմենիա](https://cdn.am.sputniknews.ru/img/2048/57/20485721_0:0:1188:891_600x0_80_0_0_80a1d27fe408204bfc651a6712b6ff21.jpg)
Երեք տասնամյակ շարունակ աղետի գոտու գորշ շղարշը դեմքին գցած Գյումրին օրեցօր ավելի շատ է ստեղծագործում և ավելի շատ ժպտում։ Հավանաբար մի օր շղարշի կարիքն էլ այլևս չի լինի։