Արամ Գարեգինյան, Sputnik Արմենիա
25 տարի առաջ տասնյակ մարդիկ առանց ունեցվածքի եկել հասել են այստեղ՝ Մեղրի։ Այդ մարդկանց դիմավորել է ժպիտը դեմքին և ջերմությունը սրտում մի մարդ։ Նրանք միասին աշխատել են չոր տապին և կտրող ցրտին։ Եվ այդ փախստականների երեխաները կրկին սկսել են ծիծաղել և վազվզել բակերում։
Միքայել Ծատրյանը ցույց է տալիս մեզ այդ բարդ աշխատանքի պտուղները՝ իր զարմանալի այգին։
«Իսկ հիմա ձեզ այնպիսի ծառ ցույց կտամ, որը ձմռան կեսին է ծաղկում։ Սա զկեռ է։ Համեղ բան է։ Այն ծաղկում է դեկտեմբերին։ Նման ուրիշ ծառեր չկան։ Հիմա փետրվար է, բայց տեսնում եք՝ դեռ ծաղկած է», - ցույց է տալիս մեզ Ծատրյանը։
Այստեղ՝ Հայաստանի հարավ է հասնում իրանական լեռնաշխարհի տապը։ Նույնիսկ ձմռան կեսին այստեղ բացասական ջերմաստիճան գրեթե չի լինում։ Իսկ ամռան կեսին բակում կարելի է դնել երկաթի կտոր և վրան ձվածեղ անել։ Մի անգամ կատակի համար մեղրեցիները Youtube-ում հոլովակ են հրապարակել՝ որտեղ նախաճաշ են պատրաստում մտոցի վրա։
Կատակը մի կողմ, Ծատրյանի այգում բանանի ծառ է աճում։ Իհարկե, ծաղկում է ոչ թե մարտին, ինչպես արևադարձային երկրներում, այլ մայիս-հունիսին։ Բայց աշնանը հայտնվում են պտուղները՝ իսկական, թեև մանր։
Ծատրյանն ինչ-որ բան է ցույց տալիս․ միրգ է, միրգ չէ, ծաղիկ է, ծաղիկ չէ։ Դրանից հետո հայտնվում են բանանները։ «Ասես պատրոնդաշից», - ժպտում է նա։
«Երբ ուսումս ավարտեցի, տուն վերադարձա։ Մեր շրջանի հաստատություններից մեկում գլխավոր ինժեներ էի աշխատում։ Հետո սկսեցի ղեկավարել կոլտնտեսությունը։ Եթե այստեղից գնալ Արցախի կողմը, երկու գյուղ կա՝ Ալվանքը և Նռնաձորը։ Նախկինում կոչվում էին Ալդարա և Նյուվադի։ 91-ին եկան Գետաշենի և Մարտունաշենի փախստականները։ Այդ ժամանակ որոշեցի, որ մենք պետք է միասին գոյատևենք։ Միությունը քանդվել էր, իսկ մեր կոլտնտեսությունը դեռ կար։ Վերջինն էր ամբողջ Հայաստանում», - պատմում է նա։
Այստեղ տեղը լավն է։ Եվ այսպիսի մրգեր են աճում․․․
Մի անգամ այս տողերի հեղինակի ավագ ընկերը՝ տոհմիկ թբիլիսցի վրացին, պատմեց 90-ականների սկզբի մասին․«Այնպիսի ժամանակ էր, երբ մանդարինը կարտոֆիլից էժան էր։ Հետաքրքիր է՝ 80-ականներին ինչ-որ մեկը կարո՞ղ էր նման բան ենթադրել»։
Եվ դա չի նշանակում, որ վրացիները կամ հայերը վատ են վարում տնտեսությունը կամ չեն հասկանում, թե ինչպես աշխատեն իրենց երկրում։ Բայց այդ ժամանակ նույնիսկ Երևանում և Թբիլիսիում հին և սովորական բաներն էին քանդվում մարդկանց աչքի առաջ։ Էլ ինչ ասել հեռավոր գյուղերի մասին։
Շատերը գիտեն, թե ինչպես են դուրս բերվել Գետաշենի և Մարտունաշենի բնակիչներին։ Նոր վայրում նրանք չունեին ո՛չ փոցխ, ո՛չ բահ, ո՛չ մի կտոր հաց։ Տղամարդկանց ձեռքին էին նայում կանայք, տարեց ծնողները և փոքր երեխաները։
«Ահա այդպես էլ մենք ապրել ենք 92-ին և 93-ին։ Միասին էինք աշխատում։ Ինչ հավաքում էինք, կիսում էինք։ Ասենք ձեր կաթսայի մեջ եփվում էր կարտոֆիլ։ Իսկ հարևանի երեխաները իրար են սեղմվում։ Քաղցած են, բայց գոնե կտաքանան։ Կարո՞ղ է նման բան լինել։ Մեզ մոտ չկար։ Ուստի մենք գոյատևեցինք», - ասում է նա։
1993թ-ին Ծատրյանը դարձել է զինվորական։ Նա երկար տարիներ ծառայել է սահմանապահ զորքերում։ Այժմ նա Մեղրիի սահմանապահ զորամասի վետերանների խորհրդի փոխնախագահն է։
«Էգեշեգեդրե», - ուրախ ասում է նա՝ բարձրացնելով բաժակը։ Նա նաև ինժեներություն է սովորել Պոլիտեխնիկական համալսարանում։ Զուգահեռ ավարտել է նաև լրագրության ֆակուլտետը։ Իսկ դրանից հետո մեկ տարի սովորել է Դեբրեցենեում (Հունգարիա)։ Սա այն արտահայտություններից մեկն է, որը նա հիշում է հունգարերենով, «Ձեր կենացն» է։ Ե՛վ հունգարացի, և՛ ռուս սահմանապահներին, և՛ հայրենակիցներին նա ուզում է հնարավորինս հաճախ ասել այս խոսքերը։
«Աշոտ ջան, սուրճ դիր մեր ընկերներին, լա՞վ։ Ճանապարհից առաջ մի բան կխմեք։ Ես վերջերս չեմ խմում, առողջությունս թույլ չի տալիս։ Կգնաք, էլի։ Ձեզ ինչ է եղել որ։ Վարորդը քշում է, մեքենան գնում է, իսկ դուք մեջը պառկում եք», - ժպտալով մեզ ասում է Ծատրյանը։
Միգուցե չարժե՞ խմել։ Առանց այն էլ աչքիս տարօրինակ բաներ են երևում․ դրսում փետրվար ամիսն է, բայց բանան է աճում, ծառ է ծաղկել, տերևները կանաչել են։
«Սա զեյթունի ծառ է։ Այն կլոր տարին կանաչ է։ Զեյթունները նույնպես կանաչ են հավաքում։ Եվ ես մենակ չեմ։ Այստեղ մարդիկ տնկել են, հավաքում են», - ասում է Ծատրյանը։
Կարծում եք, թե սա հերթական հայկական հեքիա՞թն է։ Մենք երևի նույնպես այդպես կմտածեինք, եթե մեզ ասեին, որ այստեղ աճում են զեյթուն, բանան և մայրի։
«Մայրի՞։ Գիտենք։ Կաղիններ է տալիս։ Համեղ են», - ասում ենք մենք Ծատրյանին։
«Այո։ Իսկ ես մի անգամ դրանք գինու մեջ գցեցի և թրմեցի։ Այնպիսի հաճելի բույր էր տարածվել։ Կոն էլ եմ գցում», - պատասխանում է նա։
Եվ ահա նա հայկական հյուրընկալությամբ, ռուսական անմիջականությամբ և գինու նկատմամբ մաջարական, գուրմանային վերաբերմունքով մարդ է։ Աչքերի անկյուններում արև է ծվարել։ Այստեղ արևն ամենուրեք է։ Ահա այն խաղում է նռան հյութի մեջ, որը Ծատրյանը քամում է հենց տեղում։ Հայերին ծանոթ է այդ տեսարանը։ Ռուս սահմանապահներին, որոնք այստեղ են ծառայում` նույնպես։ Բայց բոլորը կախարդված նայում են այդ հրաշալի ծեսին։
