ՅՈՒՆԵՍԿՕ–ն կհամալրվի հայկական ժառանգությամբ. ինչ պետք է իմանալ ներկայացված արժեքների մասին

ԵՐԵՎԱՆ, 26 փետրվարի — Sputnik. ՅՈՒՆԵՍԿՕ–ի ոչ նյութական մշակութային ժառանգության արժեքների ցանկը կարող է համալրվել Հայաստանի ազգային արժեքներով, սակայն դրա համար ժամանակ է պետք։ Այդ մասին Sputnik Արմենիայի եթերում ասաց մշակույթի նախարարության մշակութային ժառանգության և ժողովրդական արհեստների վարչության գլխավոր մասնագետ Նաիրա Կիլիչյանը։

Հայաստանի կառավարությունը շուտով կդիմի ՅՈՒՆԵՍԿՕ` համաշխարհային ժառանգության ցանկում ևս մի քանի ազգային արժեք համալրելու հայտով։

«Մշակույթի նախարարությունը կառավարությանն է ներկայացրել այն արժեքները, որոնք կարող են ներկայացվել ՅՈՒՆԵՍԿՕ։ Կառավարությունը հավանություն է տվել այդ ցանկին։ Սակայն ՅՈՒՆԵՍԿՕ ներկայացնելու ընթացակարգը դեռևս առջևում է», – բացատրեց Կիլիչյանը։

Նրա խոսքով` ուղղություններից մեկը, որի վրա աշխատում է Հայաստանի մշակույթի նախարարությունը, ոչ նյութական մշակության ժառանգության պահպանումն է։

Նրա խոսքով` սկզբում ընդունվում և լսվում են տարբեր առաջարկներ։ Առաջարկներ կարող են ներկայացնել ՀՀ քաղաքացիները, որոնք շահագրգռված են ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանությամբ, ՀԿ–ները, տարբեր գերատեսչությունները։ Առաջարկները քննարկվում են Մշակույթի նախարարությանը կից ոչ նյութական մշակութային ժառանգության հարցերի մասնագիտական խորհրդում, որտեղ ընդգրկված են լուրջ և պատասխանատու մասնագետներ։

Խորհրդի անդամների քննարկումներից հետո ստեղծվում է ոչ նյութական ժառանգության արժեքների ցանկ, դրանից հետո երկիրը հայտ է ներկայացնում ՅՈՒՆԵՍԿՕ–ի կենտրոնակայան։

Այսօր ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մարդկության ներկայացուցչական ցանկում ներառված են Հայաստանի ոչ նյութական մշակութային ժառանգության վեց արժեքներ` հայկական դուդուկ (2008թ.), հայկական խաչքար (2010թ.), «Սասունցի Դավիթ» էպոսը (2012թ.), հայկական ավանդական լավաշը (2014թ.), ավանդական հայկական քոչարին (2017 թ.)։

«ՅՈՒՆԵՍԿՕ–ում ներկայացված են կոնկրետ ժողովրդի մշակութային արժեքները։ Յուրաքանչյուր երկիր կարող է ներկայացնել իր ոչ նյութական մշակութային ժառանգությունը, եթե, իհարկե, այն համապատասխանում է չափորոշիչներին. ունի կրողներ, կենսունակություն, փոխանցման ավանդույթ։ Եվ նույն ժառանգությունը կարող է ներկայացվել տարբեր ժողովուրդների կողմից», – ասաց Կիլիչյանը։

Կիլիչյանի խոսքով` այսօր պաշտոնական Երևանը պետք է որոշի այս կամ արժեքի առաջնահերթության հարցը, քանի որ ցանկացած պետություն ՅՈՒԵՆՍԿՕ կարող է ներկայացնել տարեկան առավելագույնը մեկ արժեք։

ՀՀ մշակույթի նախարարության ներկայացրած որոշման նախագծի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության ոչ նյութական մշակութային ժառանգության արժեքների ցանկում ընդգրկվել են հինգ ոչ նյութական մշակութային արժեք՝ «Որդան կարմիր. հայկական որդանին առնչվող ավանդական գիտելիքներ, հմտություններ և փորձառությունը», «Գյումրվա կլկլանը (մուշուրբա)», «Ստվերների տիկնիկային թատրոնը», «Պարկապզուկը (տիկ)», «Կոխ ըմբշամարտը»:

Որդան կարմիր

Որդան կարմիրը յուրահատուկ ներկ է, որը Հայաստանում ստանում են արարատյան որդան կարմիրի էգերից։ Այն ՅՈՒՆԵՍԿՕ–ի ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ցանկում ներառելու հինգ հավակնորդներից է։

Տարբեր փորձագետների կարծիքով` ամենաորակյալ և կայուն ներկը ստացվում է հենց արարատյան որդան կարմիրից։ Մեքսիկական և լեհական որդանները, չնայած մի շարք առավելություններին, որակով զիջում են հայկական որդանին։ Ներկի երկարակեցության ապացույցներ կան։ Այն մինչ օրս կարելի է տեսնել հայկական եկեղեցիների որմնանկարներում և ձեռագիր մատյաններում։

Գյումրվա կլկլանը (մուշուրբա)

Գյումրի քաղաքի խորհրդանիշներից մեկը համարվում է մուշուրբան։ Այս յուրահատուկ թիթեղյա բաժակի առանձնահատկությունն այն է, որ դրա մեջ ջուրը միշտ սառն է մնում, նույնիսկ ամենաշոգ եղանակին։ Հետո էլ այն «երգում» է, երբ դրանով ջուր ես խմում։ Գյումրիում մի քանի տարի առաջ տեղադրվել է մուշուրբայի հուշարձան։

Ստվերների թատրոն

ՅՈՒՆԵՍԿՕ–ի ոչ նյութական ժառանգության ցանկում հայտնվելու հավակնորդներից է հայկական ստվերների տիկնիկային թատրոնը։ Դրա մասին առաջին հիշատակությունները տանում են մինչև անտիկ ժամանակներ։ Ստվերների տիկնիկային թատրոնը լայնորեն տարածվել է 17–րդ դարում, երբ հայ վարպետները թատերականացված ներկայացումներ են կազմակերպել Կոստանդնուպոլիսում, Անկարայում, Բուրսայում, Տրապիզոնում, Թիֆլիսում, Շուշիում, Գյանջայում և այլն։

Թատրոնի այդ տեսակն ամբողջովին հիմնված է իմպրովիզացիայի վրա։

Պարկապզուկ

Հայկական երաժշտական փողային գործիքը` պարկապզուկը, շատերը համեմատում են իռլանդական պարկապզուկի հետ։ Այն կազմված է երկու և ավելի խողովակներից, լեզվակից և կաշվե պարկից։

Պարկը կամ տիկը ծառայում է որպես օդի շտեմարան: Տիկի հետևի ոտքերի տեղում առաջացած անցքերը կապում են, վզի մասը՝ խցանում, իսկ առջևի ոտքերի տեղում ամրացնում են զույգ փողերը, որոնցից մեկով տիկը հնչեցնելու համար օդ են մղում և կուտակում, իսկ մյուսով՝ նվագում: Փողերը պատրաստում են եղեգնից կամ ծիրանենու, տանձենու, խնձորենու փայտից: Պարկապզուկը տեխնիկապես հարուստ նվագարան է և հնարավորություն է տալիս կատարելու թե՛ բարդ ստեղծագործություններ, թե՛ պարզ պարեղանակներ:

Կոխ

Եվս մի հավակնորդ է հայկական ազգային ըմբշամարտը` կոխը։ Նախքան գոտեմարտի սկիզբը, ազգային երաժշտության ներքո մրցակիցները միմյանց հետ պարում են ազգային պարեր, որից հետո միայն սկսում են մրցամարտը։

Մարտի տևողությունը 8 րոպե է։ Մաքուր հաղթանակի է հասնում այն ըմբիշը, որն իր մրցակցին գցում է թիակների վրա կամ մրցակցի թիկունքի և մրցագորգի միջև եղած անկյունը հասնում է 90 աստիճանի, կամ մրցակցին դնում է «կամուրջ» դրության մեջ, կամ մրցակցի նկատմամբ ձեռք է բերում 10 և ավելի միավոր։ Եթե մինչև մարտի ավարտը մաքուր հաղթանակ չի գրանցվում, ապա հաղթանակը շնորհվում է ավելի շատ միավորներ վաստակած մարզիկին։ Ըմբիշները գոտեմարտում են 7-9 մետր տրամագիծ ունեցող մրցագորգի վրա։