Ցածրահասակ մարդը, որ կարողանում էր երգել ու նաև միշտ մարդ մնալ (ինչը, թերևս, ամենակարևորն է կյանքում), միայնակ ավելի շատ բան է արել իր Հայաստանի համար, քան բոլոր քաղաքական գործիչները միասին` ինչպես նախկին, այնպես էլ ներկայիս։ Ավելին, քան բոլոր քաղաքական գործիչները միասին կանեն մոտ ապագայում։ Արել է` փոխարենը ոչինչ չպահանջելով, հենց այնպես, անշահախնդիր և ազնվաբար…
Մերօրյա իրականության համար տարօրինակ բառեր են, չէ՞` «անշահախնդրություն», «ազնվություն», «խիղճ», «հայրենիք»…
Հետ ենք վարժվել այս բառերից ու հասկացություններից, բայց սովորել ենք, որ այդ ամենը խորհրդանշում էր Ազնավուրը։ Նա այդ բեռը կրեց մեկ դարից մի քիչ պակաս, իր պրոֆեսիոնալ կարիերայի ավելի քան 7 տասնամյակի ընթացքում։ Հետաքրքիր է` իսկ բեմում անցկացրած 72 տարիները կընդգրկվե՞ն Գինեսի ռեկորդների գրքում։ Թեև ում է հիմա դա հետաքրքրում…
Մարդը կանգնած էր բեմում և երգում էր։ Սովորական մեկը` կոստյումով և հասարակ պրոյեկտորի լույսի տակ: Ոտքերով չէր հարվածում, ջղագրգիռ շարժումներ չէր անում, նրա շուրջը և թիկունքում կիսամերկ աղջիկներ չէին պարում, բեմը գույնզգույն ծխով չէր պատվում, իսկ դահլիճում չէին բղավում հիստերիկ երկրպագուները։ Ցածրահասակ մարդը պարզապես երգում էր, իսկ նրան լսում էր ամբողջ մոլորակը։
Դրանից բացի, նա կարողանում էր արտասվել և չէր ամաչում 1988 թվականի դեկտեմբերին Լենինականում թափվող իր արցունքներից։ Գուցե դրանով էր տարբերվում բոլորիցս` արտասվելու ունակությամբ։ Գուցե մոլորակը նրան այդ պատճառով էր լսում։ Մոլորակը զգում էր, որ այս ոչ բարձրահասակ տղամարդն օժտված է կորցրած և մոռացված ձիրքով։ Մոլորակը լսում էր մի մարդու, որն օժտված չէր բացառիկ ձայնային տվյալներով, նա մեծ դահլիճներ էր հավաքում, իսկ տոմսերը սպառվում էին համերգից մի քանի ամիս առաջ։
Ես ներկա էի նրա պետերբուրգյան ամենավերջին (ինչպես այսօր պարզ դարձավ) համերգին։ Հսկայական «Օկտյաբրսկիիի» հանդիսատեսը դահլիճից դուրս էր գալիս ու մաքրում էր արցունքները։ Ես երբեք այդքան արտասվողների չէի տեսել։ Ո՛չ, վշտից չէին լալիս, այլ լուսավոր զգացմունքից, որը նա` այդ առատաձեռն մարդը, նվիրում էր մարդկային լույսին կարոտ մնացած մարդկանց։
Նա լուսավոր կմնա, լուսավոր և անչափ անկեղծ։ Մեզանից յուրաքանչյուրն այժմ ցավ կզգա և թեկուզ կարճ ժամանակով, բայց լուսավոր ու ազնիվ դառնալու ցանկություն կունենա։ Իսկ դա կհաջողվի եզակիներին։ Այն եզակիներին, որոնց շնորհիվ այս մոլորակի վրա դեռ ապրում ենք բոլորս։
«Հրեա՞ ես»,– մի օր հարցրեց նրան Պիաֆը։ «Հայ եմ»,– պատասխանեց նա։ «Այդ ինչպե՞ս»,– որոշեց պարզել Էդիտը, ինչին ի պատասխան լսեց. «Երկար պիտի բացատրեմ»։
Նա ամբողջ կյանքի ընթացքում բացատրում էր, թե ինչ է նշանակում հայ լինել։ Եթե բացատրեց որևէ մեկին, ու ինչ-որ մեկը հասկացավ, գոնե մեկը, նշանակում է` ամեն ինչ իզուր չէր։ Իզուր չէին բեմում անցկացրած 72 տարիները, այդ երգերը, նրա կյանքը։
72 տարվա լուսավոր և անշահախնդիր ազնվություն, հավատարմություն և ճշմարտություն։ Եվ 72 տարի շարունակ ծափահարող մոլորակ։
Այդ ծափահարությունները կշարունակվեն որբացած Երևանում և Փարիզում, Պետերբուրգում և Գյումրիում, ամբողջ աշխարհում, որը մեկ ակնթարթում միայնության սուր զգացում ապրեց։
Իսկ մենք պետք է սովորենք ապրել առանց Ազնավուրի։
