Կարելի է համարել, որ բուռն ներքաղաքական գործընթացների առաջին փուլը` «թավշյա հեղափոխությունն», ավարտվել է։ Ավելի ճիշտ, այն կավարտվի մայիսի 8-ին, երբ, հուսանք, որ կընտրվի նոր վարչապետ։ Ինչպիսին կլինեն մյուս փուլերը, ինչ կտանք դրանք, ցույց կտա ժամանակը, իսկ առայժմ կարելի է որոշ հետևություններ անել։
«Թավշյա հեղափոխության» դրական և նույնիսկ զարմանալի (դրական առումով) կողմերի մասին այս օրերին միայն ծույլը չի խոսել, և հիմա չարժե նորից անդրադառնալ դրանց։ Ուստի կխոսենք չափազանց տհաճ երևույթի մասին, որն առկա էր առաջին հեղափոխական փուլի ողջ ընթացքում։
Ատելության և անհանդուրժողականության մասին։ Հասկանալի է, որ զգացմունքներ են, հասկանալի է, որ կուտակվել էր, որ արդեն անհնար էր դիմանալ անարդարությանը, կոռուպցիային և այլ մղձավանջներին։ Բայց գլխավոր գործող անձինք, ովքեր անմիջական մասնակցություն են ունեցել իրադարձություններին, մեծամասամբ արժանավայել են պահել իրենց։ Թե՛ մի կողմից, թե՛ մյուս։
Իհարկե, եղել են զգացմունքների պոռթկումներ նաև նրանց մոտ, բայց դա մարդկային առումով հասկանալի է, չի կարելի պահանջել հետախույզի զսպվածություն։ Առավել ևս, եթե խորհրդարանի ամբիոնից կամ հրապարակում ինչ-որ կտրուկ բան է ասվել, հռետորները հետո այն հարթել են` թույլ չտալով գլորվել անթույլատրելի պահվածքի անդունդը։
Այլ հարց են սոցիալական ցանցերը, որոնք հնարավորություն են տալիս յուրաքանչյուր մարդու արտահայտել իր կարծիքը։ Միշտ չէ, որ ձևը, որով այդ կարծիքն արտահայտվում է, համապատասխանում է բարեկիրթ հասարակության մեջ ընդունված վարվելակերպի կանոններին։ Սոցիալական ցանցերը բառացիորեն ողողված են աղբի, զրպարտության, ատելության հոսքերով, հաշվեհարդարի և մահապատժի կոչերով։ Հասկանալի է, թե ինչու է այդպես, չէ՞ որ այդ դեպքում կարելի է գրեթե անպատիժ մնալ։
Քաղաքական փոթորիկների օրերին ակնթարթորեն հայտնվում են բազմաթիվ կեղծ էջեր և նույնիսկ կայքեր, որոնք ստեղծվում են կարճ ժամանակով, այդտեղից էլ գալիս է այդ ամբողջ կեղտի հիմնական հոսքը։ Ցույցերին կանգնող մարդիկ, որոնք փակում են փողոցները և հրապարակները, բնականաբար, ներգրավված չեն այդ ամենի մեջ կամ շատ քիչ մասնակցություն են ունենում։ Այդ ամենով զբաղվում են այսպես կոչված «բազմոցային» սադրիչների ջոկատները։
Կասկած չկա, որ նրանք սադրիչներ են։ Անկախ նրանից, թե ում կողմից են, վնասում են բոլոր կողմերին։ Ընդ որում` առաջին հերթին այն ճամբարին, որին նրանք իբր աջակցում են։ Բայց խոսքը նրանց մասին չէ։
Չէ՞ որ կան լիովին իրական մարդիկ, որոնք զբաղված են տհաճ արարքներով։ Հավանաբար մեզանից յուրաքանչյուրը, ով ինչ-որ ժամանակ է անցկացնում սոցիալական ցանցերում, այս օրերին տեսել է հանրապետականների կամ հեղափոխականների հասցեին հնչող կեղտոտ խոսքեր, զզվելի ֆոտոկոլաժներ, ատելության, հաշվեհարդարի կոչեր։ Ուրիշի կարծիքի հանդեպ անհանդուրժողականությունն անցել է բոլոր հնարավոր սահմանները։ Միայն ես եմ ճիշտ, իսկ նա, ով նույնիսկ մի ստորակետով այլ կերպ է մտածում, ժողովրդի թշնամին է և պետք է անմիջապես մինչև «յոթ պորտ» բոլոր հարազատների հետ տանջամահ արվի։
Կրկին զգացմունքներ են, կասեք դուք, կգա ժամանակը, բոլորը կհանդարտվե՞ն, մարդիկ կհանգստանան։ Կասեք, որ նրանց կարելի է հասկանալ, քանի որ այդքան տարի տեսել են անարդարություն, նվաստացում, զգացել են իրենց անզորությունը, ուստի ինչ-որ կերպ պե՞տք էր պարպել կուտակվածը։
Բայց եկեք սթափ դատենք։ Եթե մի կողմ թողնենք վերոհիշյալ ֆեյքերի բանակը, կմնան իրական մարդիկ, որոնք երբեմն թաքնվում են հորինված անունների, կեղծանունների հետևում, երբեմն էլ չեն թաքնվում։ Եվ դա շատ վատ է։
Եթե չեմ շփոթում, մենք արդեն երեք տասնամյակ ապրում ենք ժողովրդավարական երկրում։ Սկզբից մենք այն կառուցել-կառուցել ենք, պետք էր թեկուզ ինչ-որ բան կառուցել 30 տարիների ընթացքում, նման ժամկետում մյուս երկրները զրոյից դարձել են մեզ մոտ այդքան քարոզված «սինգապուրներ»։ Պարզվում է, որ մեզանում հասարակական ժողովրդավարական գիտակցության հետ մոտավորապես կատարվում է նույնը, ինչ «Հյուսիս-հարավ» ճանապարհի` թե՛ մեկը, թե՛ մյուսը ուղղակի չկան։
Ժողովրդավարական հասարակության հիմնարար սկզբունքներից մեկը սեփական կարծիքն արտահայտելու իրավունքն է` սահմանափակված միայն որոշ արգելքներով` օրինակ, ռասիզմի անթույլատրելիությամբ։ Այդ սկզբունքը ստեղծվում է ոչ թե որոշումներով և իշխող կուսակցությունների հրամաններով, այն արմատավորվում է այդ գաղափարն իմաստավորելու ընդունակ գլուխներում։
Եվ այս դեպքում պետք է շատ տխուր հետևություն անել` մենք կենցաղային, հասարակական մակարդակում հեռու ենք ժողովրդավարական հասարակությունից, ինչպես Լուսնից։ Եթե մեզ մոտ անզուսպ ցասում և կենդանական ագրեսիայի պոռթկումներ է առաջացնում մեր կարծիքից տարբերվող ցանկացած կարծիք, ապա դեռ աճելու տեղ ունենք։
Հեշտ է բազմոցի մեջ նստած կեղտ լցնել ինչ-որ մեկի վրա, համացանցում վիրավորական լուսանկարներ և կարգախոսներ, հաշվեհարդարի կոչեր տեղադրել։ Իրենց այդպես հաճախ պահում են վախկոտները, որոնք չեն համարձակվի նույն բանն ասել աչքերիդ նայելով` ելնելով դաստիարակության և սոցիումում տարրական պահվածքի նորմերից։ Միաժամանակ դա թվացյալ անվտանգություն է` նման «հերոսի» գտնվելու վայրը ցանկության դեպքում կարելի է շատ արագ գտնել։
Ահա հենց այդ հերոսները, որոնք վայելում են իրենց խաբուսիկ «ամենազորությունը», վաղը կսկսեն պահանջել իրենց նկատմամբ պատշաճ վերաբերմունք։ Եվ երբ ի պատասխան ստանան այն, ինչ թույլ են տվել ուրիշների նկատմամբ, կսկսեն նեղանալ, անիծել հերթական իշխանությանը և բոլորին։ Բումերանգի օրենքը ոչ ոք չեղյալ չի հայտարարել։
Անկեղծ ասած` չգիտեմ, թե ինչ անեմ դրա հետ։ Շատ թե քիչ հասկանալի է, թե ինչու է ծնվել այս երևույթը, որը սպառնում է դառնալ զանգվածային (քանզի վարակիչ է)։ Դրա ակնհայտ պատճառներից մեկը կարելի է համարել կրթության մակարդակի աղետալի անկումը։ Մյուս կողմից նույն երիտասարդության մեծամասնությունը գրեթե կատարյալ է դրսևորել իրեն այդ դժվարին օրերին։ Ամեն դեպքում փոքրամասնությանը բնորոշ է անազնիվ բնույթը։
Վեճում փաստարկների բացակայությունը պետք է ծնի չարություն և ատելություն, բերանից թափվող թուքը փոփոխամիտ մարդկանց «զենքն» է, որոնք միշտ խոսում են նրանց հետևից, ովքեր տվյալն պահին ավելի ուժեղ են։
Կարելի է վստահ լինել սեփական իրավացիության մեջ, բայց երբեք չեմ հասկանա, թե միաժամանակ ինչու պետք է ատել նրան, ով քեզ հետ համաձայն չէ։ Անձամբ ես այդ պատճառով այս օրերին սոցիալական ցանցերում կորցրել եմ մի քանի ծանոթների, որոնց հետ, բարեբախտաբար, շփվում էի միայն վիրտուալ աշխարհում։ Ոչ ոք, ում հետ շփվում եմ իրական կյանքում, նման պահվածք թույլ չի տվել։ Կարծում եմ` չեմ սխալվի, եթե ենթադրեմ, որ գրեթե բոլորի մոտ նույն վիճակն է։
Սեփական իրավացիության մեջ վստահ մարդիկ ասում են, որ ցանկանում են ունենալ արդար հասարակություն և «ժողովրդի թշնամի» են հայտարարում նրանց, ովքեր թույլ են տալիս իրենց ոչ բոլոր հարցերում համաձայնել նրանց հետ։ Նրանք հեռակա կարգով հանցագործներ և գողեր են անվանում մյուսներին` մոռանալով, որ նորմալ հասարակությունում դա բացառապես դատավորի առանձնաշնորհն է։
Նայում ես սոցիալական ցանցերում նման հրապարակումների քանակին և ապշում դրանց տակ «լայքերի» քանակից։ Ուստի պետք է փաստել, որ հասարակության պահանջների մակարդակն առայժմ գերազանցում է նրա քաղաքացիական հասունության միջին մակարդակը։ Պետք չէ հուսալ, որ իրավիճակն արագ կշտկվի, այն դեռ շատ երկար չի կարգավորվի։
Անհրաժեշտ են նպատակաուղղված միջոցներ։ Տարբեր ոլորտների մասնագետները` հոգեբաններից մինչև անգամ տնտեսագետներ, պետք է որոշեն, թե ինչպիսի։ Ընդ որում` դա պետք է ցանկացած պետական իշխանությանը, որը ձևավորվում է կամ ձևավորվելու է, ինչպես նաև նրան, որը վաղ թե ուշ կփոխարինի այդ իշխանությանը։
Առանց ուրիշի կարծիքի նկատմամբ անհանդուրժողականությունն արմատախիլ անելու ոչ մի թավշյա և վեհ հեղափոխություն չի հասնի իր նպատակին։ Առավել ևս 21-րդ դարում։
