Sputnik–ի թղթակից Լև Ռիժկովը և Արևելքի պետական թանգարանի գիտաշխատող Սվետլանա Խրոմչենկոն կծանոթացնեն ձեզ հինգ գլուխգործոցի հետ, որոնք պետք է տեսնել հայկական գեղանկարչության զարգացման մասին լիարժեք պատկերացում կազմելու համար։
1. Գևորգ Բաշինջաղյան. «Բաթումի լուսնյակ գիշերով»
Գևորգ Բաշինջաղյանը (1857 – 1925) եղել է Գեղարվեստի ակադեմիայի արծաթե մեդալակիր, ճանապարհորդել է Եվրոպայում` համաշխարհային արվեստի գոհարներն ուսումնասիրելու համար։ Նկարչի համար իսկական կուռք էր Արխիպ Կուինջին, որի նկարներից մեկը` «Լուսնյակ գիշեր Դնեպրում», 19–րդ դարի 80–ականներին դարձել է իսկական սենսացիա։ Այդ նկարը դիտելու համար մարդիկ հերթեր են կանգնել, իսկ հետո, ինչպես հիշում են ժամանակակիցները, կրկին տեսնելու համար մեկ անգամ էլ են հերթ կանգնել։
Ո՞րն է գաղտնիքը։ Այն, որ Կուինջիի կտավում լուսինը և նրա արտացոլանքը գետում իսկապես լույս են ճառագում։ Բայց ինչպե՞ս է Կուինջին դա արել։ Գաղտնիքը մինչև հիմա բացահայտված չէ։ Բաշինջաղյանը ձգտել է բացահայտել այն իր գիշերային տեսարաններում։ «Բաթումին լուսնյակ գիշերով» նկարում լուսինը նույնպես շողշողում է մեղմ, ֆոսֆորափայլ լույսով։
![Пять шедевров из Армении в Московском Государственном Музее Востока Пять шедевров из Армении в Московском Государственном Музее Востока - Sputnik Արմենիա](https://cdn.am.sputniknews.ru/img/979/07/9790725_0:0:1600:1067_600x0_80_0_0_6458e9eb22c7ac8ffaef4001c6a03875.jpg)
«Մեզ մոտ ցուցադրված է Գևորգ Բաշինջաղյանի ևս մեկ աշխատանք, – ասում է թանգարանի գիտաշխատող Սվետլանա Խրոմչենկոն,–դա հիանալի «Սևանյան տեսարանն» է` ճաճանչափայլ անխռով լուսաբացի մարմնավորումը։ Թափանցիկ օդի, ջրի, արևի լույսի տպավորություն. ահա, թե ինչ է հետաքրքրել Բաշինջաղյանին։ Նրա աշխատանքներում Կովկասը ներկայացվում է ռոմանտիկ լույսի ներքո, ինչպես Լերմոնտովի պոեզիայում։
2. Հակոբ Հովնաթանյան. «Քարաջանի դիմանկարը»
Հակոբ Հովնաթանյանը (1806-1881) Գևորգ Բաշինջաղյանի նման ապրել է Թիֆլիսում, որը 20–րդ դարի սկզբին կովկասյան Փարիզն էր։ Նա իսկական հեղաշրջում է կատարել` դառնալով առաջին հայ նկարիչը, որը նկարել է ոչ թե կրոնական, այլ աշխարհիկ թեմանով։
Հովնաթանյանը հայտնի էր ամբողջ Թիֆլիսում։ Նրա վրձնին են պատկանում սովորական քաղաքացիների, ոչ արիստոկրատիայի, այլ «երրորդ շերտի» մարդկանց դիմանկարները։ Շուտով հայտնվում է նրա սարսափելի մրցակիցը` լուսանկարչությունը։ Այն դուրս է մղել նկարչին շուկայից, և նա ստիպված է եղել մեծ տարիքում տեղափոխել Իրան։
![Пять шедевров из Армении в Московском Государственном Музее Востока. Акоп Овнатанян «Портрет Караджана» Пять шедевров из Армении в Московском Государственном Музее Востока. Акоп Овнатанян «Портрет Караджана» - Sputnik Արմենիա](https://cdn.am.sputniknews.ru/img/979/06/9790601_0:0:1600:1067_600x0_80_0_0_fe555f9f79c7f7be08d870a2aa4ff9d7.jpg)
«Հովնաթանյանի բոլոր դիմանկարները փոքր են, կամերային։ Նա նկարել է առևտրականների, արհեստավորների, գիմնազիստների։ Թեև կոմպոզիցիոն առումով նրա դիմանկարները գրեթե միանման են. կերպարները նստած են 3/4 պտույտով` մուգ կոստյում, ձեռքը` նախշավոր գոտու վրա, բայց նրանք բոլորը սեփական արժանապատվության զգացումով, բնավորությամբ մարդիկ են։ Հնարավոր է` նկարիչը, երբեմն, շոյել է իր մոդելների ինքնասիրությունը։ Բայց շատ հետաքրքիր է դիտել դիմանկարները, հիանալ դետալներով, տեղափոխվել այդ ժամանակներ», – ասել է Խրոմչենկոն։
3. Մարտիրոս Սարյան. «Դիմակով ինքնադիմանկար»
Մարտիրոս Սարյանը (1880-1972) մեծագույն հայ գեղանկարիչ է։ «Դիմակով ինքնադիմանկարը» նկարվել է 1933թ–ին։ Երբ 1911թ–ին Սարյանն այցել է Եգիպտոս և այնտեղից բերել մի քանի հին դիմակ, նա դրանցով նատյուրմորտներ է նկարել, հետո էլ` ինքնադիմանկար։
![Пять шедевров из Армении в Московском Государственном Музее Востока. Мартирос Сарьян «Автопортрет с маской» Пять шедевров из Армении в Московском Государственном Музее Востока. Мартирос Сарьян «Автопортрет с маской» - Sputnik Արմենիա](https://cdn.am.sputniknews.ru/img/979/07/9790789_0:0:1600:1067_600x0_80_0_0_d925655b33c07e7fe33b0c6ac8ac4f62.jpg)
«Մեր առջև երկու դեմքի համադրություն է` կենդանի մարդու և դիմակի, որը դարերի խորքից ակնդետ հետևում է մեզ, մեր ժամանակներին։ Ի դեպ`նայում է շատ կենդանի հայացքով։ Դիմակի կողքին տեսնում ենք Սարյանին, որն աչքերը կկոցած և լարված հեռուն է նայում։ Ասես փորձում է հասկանալ, թե ինչ է սպասվում մեզ բոլորիս։ Այստեղ խաչվում են հավերժությունը և ժամանակը, մարդը և արվեստը, անցյալը և ներկան»։
4. Հակոբ Հակոբյան. «Լենինական. Փողոց»
Հակոբ Հակոբյանը (1923-2013) ծնվել է Եգիպտոսում, եվրոպական կրթություն ստացել և վերադարձել իր պատմական հայրենիք։ Մեր առջև փողոց է Լենինականում (այժմ` Գյումրի)։ Տեսարանը անմարդ է, լի թաքնված դրամատիզմով, արտահայտիչ պլաստիկ մետաֆորաներով։ Ստեղծված լինելով 1965թ–ին` նա նաև պատմական նշանակություն ունի. այժմ այդ փողոցը նույն տեսքով, ինչ նկարել է Հակոբյանը, գոյություն չունի։ Այն ավերվել է 1988թ–ի ավերիչ երկրաշարժի հետևանքով։
![Пять шедевров из Армении в Московском Государственном Музее Востока. Акоп Акопян «Ленинакан. Улица» Пять шедевров из Армении в Московском Государственном Музее Востока. Акоп Акопян «Ленинакан. Улица» - Sputnik Արմենիա](https://cdn.am.sputniknews.ru/img/979/09/9790915_0:0:1600:2400_600x0_80_0_0_a04a60ff7bc06835a0d0c4925b73ba86.jpg)
«Հակոբյանը բոլորովին ուրիշ նկարիչ է, ոչ սարյանական։ Նա ավանդույթի նկարիչ է։ Դա շատ զուսպ, միատոն գեղանկարչության ավանդույթ է, բայց դրա հետ մեկտեղ` և շատ պոետիկ։ Թվում է` ռացիոնալ կառուցված տեսարաններ, բայց ներսում այնքան սեր և ջերմություն, աշխարհի փխրունության և չերևացող գեղեցկության զգացողություն»։
5. Մարտին Պետրոսյան. «Արարատ»
Միագույն գեղանկարչության ավանդույթը շարունակել է Մարտին Պետրոսյանը (ծնվել է 1936թ–ին)։ Նա հիրավի էպիկական մասշտաբի նկարիչ է։ Պետրոսյանը նկարազարդել է հայկական առակներ, նկարել նատյուրմորտներ, դիմանկարներ։ «Արարատը» նկարիչի գլխավոր կտավներից է։
![Пять шедевров из Армении в Московском Государственном Музее Востока. Мартин Петросян «Арарат» Пять шедевров из Армении в Московском Государственном Музее Востока. Мартин Петросян «Арарат» - Sputnik Արմենիա](https://cdn.am.sputniknews.ru/img/979/09/9790995_0:0:1600:2400_600x0_80_0_0_fff928bbc7ccf38943371374f3eb43d5.jpg)
«Մենք սովոր ենք տեսնել Արարատի գունեղ պատկերներ։ Իսկ Պետրոսյանի մոտ այն զուսպ է, միագույն, կառուցված մոխրականաչավունի, մոխրադարչնագույնի նրբագույն երանգների վրա։ Դա բնական տեսարան չէ, բայց նա հիանալի հաղորդում է ներդաշնակության, վեհության և հայկական լեռնային լանդշաֆտի զգացողությունը, որով պարուրված է Արարատը», – ասել է Խրոմչենկոն։