Ես 23 տարեկան էի, ու, ինչպես ասում են, կյանքն առջևում էր: Գունավոր երազանքներով, դեռևս չիրականացված նպատակներով լի կյանքով էինք ապրում: Ու ամենակարևորը` հույս ունեինք, որ ապագայում ամեն ինչ լինելու է այնպես, ինչպես ուզում ենք: Բայց մի քանի վայրկյանում ամեն ինչ շրջվեց 180 աստիճանով:
Լենինականը Հայաստանի ամենաուրախ քաղաքներից մեկն էր, եթե ոչ ամենաուրախը: Համենայնդեպս ամենահումարոյինն էր հաստատ: Մարդիկ ապրում, ստեղծագործում ու նոր սերունդ դաստիարակելու մասին էին մտածում: Եվ ոչ ոք չէր էլ կարող իր ամենավատ երազում տեսնել նման երկրաշարժ, նման ավերվածություններ ու այդքան անմեղ զոհեր: Երկրաշարժի առաջին իսկ րոպեներից հայրենի քաղաքում էի: Երբ գետինը երերաց, ու մեր ավտոմեքենան շրջվեց, ես մտածեցի, որ վթար տեղի ունեցավ: Թերևս, չէի սխալվել. իրոք վթար էր, բայց որ այդպիսի՜…
Երբ տեսա արնաշաղախ մարդկանց, մտածեցի` պատերազմ է, բայց երբ աչքերիս առաջ ինը հարկանի շենքը լուցկու տուփի պես քանդվեց ու տապալվեց գետնին, հասկացա` ինչ բան է երկրաշարժը: Վազեցի դպրոց, որտեղ աշխատում էին ծնողներս: Տեսա նրանց ու ուշաթափվեցի: Բայց մարդկային աղաղակներից ոտքի կանգնեցի ու կողքիս կանգնած մարդկանց հետ նետվեցինք դեպի մանկապարտեզ. որի փլատակների տակ երեխաներ էին մնացել:
Երբեք չէի կարող պատկերացնել, թե ինչ է նշանակում փրկել մարդու կյանքը: Մենք դաստիարակվել էինք այնպես, որ լսում էինք մեծերին, մեր տեղը նրանց զիջում տրանսպորտում, հարգում սպիտակ մազերը: Բայց որ պետք է կյանք փրկեինք, այն էլ հոգեբանական սարսափելի սթրեսում լինելով, դժվար էր պատկերացնել: Երբ մանկապարտեզի խոր ու մութ փոսի մեջ ձեռքերս ինչ-որ մեկը բռնեց, սարսափեցի, բայց ձեռքերս քաշեցի, ու երեխան հայտնվեց իմ գրկում, հասկացա, որ ապրել է պետք ու օգնության հասնել:
Երկրաշարժի մասին կարող եմ խոսել երկար ու անդադար: Այն, ինչ տեսան մարդիկ, ովքեր Լենինականում էին ու ողջ մնացին, հնարավոր չէ նույնիսկ բառերով արտաբերել: Ցավալի, ողբերգական պատկերներ շատ տեսանք: Արտասվում էինք, բայց արդեն արտասուք չկար: Ցավ չէինք զգում, մարմիններս ու զգայարաններս բթացել էին: Այդ ե՞րբ էին հայերն իրենց հարազատներին թաղել սպիտակ սավաններով, այդ ե՞րբ էինք մենք` հայերս, դագաղների վրա հաց կերել` փլատակների տակ հարազատներին գտնելու աշխատանքից հոգնած ու անհույս:
Հաճախ ենք լսել, որ ժամանակը բուժում է վերքերը: Ինչ-որ տեղ համաձայն եմ: Վերքը բուժվել կարող է, բայց սպին միշտ էլ կհիշեցնի, թե ինչ է տեղի ունեցել: Իսկ թե ինչ է հոգու սպին, գիտեն նրանք, ովքեր 1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ին տեսան արհավիրքը, կորցրին իրենց հարազատներին, երեխաներին, ծնողներին, ամուսիններին:
28 տարի է անցել: Ապրում ենք անհամեմատ լավ պայմաններում ու միջավայրում: Ոմանք արդեն մոռացել են երկրաշարժի մասին: Բայց նրանք, ովքեր այդ տարիներին ապրում էին ավերիչ երկրաշարժի գոտում, հնարավոր չէ, որ մոռացած լինեն դեկտեմբերի 7-ը: Ես այդ օրը համարում եմ իմ ծննդյան օրը, որովհետև երջանիկ պատահականությամբ ողջ մնացի: Բայց երբեք չեմ մոռանա, որ դեկտեմբերի 7-ը նաև հազարավոր մարդկանց մահվան օրը դարձավ:
Մարդկային հոգեբանությունը շատ կարևոր գործոն է մարդկային խառնվածքը և բնավորությունը կերտելու համար: Երկրաշարժ վերապրած մարդկանցից շատերը հիմա ընտանիքներ ունեն, որոնք ձևավորվեցին այդ սարսափելի օրվանից հետո: Մեր հոգեբանությունը մեզ հուշում էր, որ ծնկի գալ չի կարելի ու ապրել է պետք։ Եվ ինչպես երկրաշարժից առաջ, ստեղծագործել ու ապագա սերունդ դաստիարակել է պետք:
1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ին, ժամը 14:00-ին, երբ ռադիոյով լսեցինք, որ երկրաշարժը ավերել է Լենինական, Սպիտակ, Կիրովական քաղաքները, իսկ մայրաքաղաքում ավերվածություններ ու զոհեր չկան, մի տարեց կին ծնկի իջավ ու արտաբերեց. «Փառքդ շատ, տեր Աստված, հայ ազգը փրկվեց»: Այո, չնայած այդ բազմահազար ու անմեղ զոհերին, հասկացանք, որ հերթական փորձություն էր մեր ազգի համար, այս անգամ` բնության կողմից:
Մենք եղել ենք, կանք ու կլինենք:
