ԵՐԵՎԱՆ, 25 հոկտեմբերի–Sputnik. Այսօրվա Հայաստանն ընդգրկում է պատմական Հայաստանի մոտ 10 տոկոսը, իսկ մնացյալ հատվածները բաժանված են Թուրքիայի, Ադրբեջանի, Վրաստանի և Իրանի միջև։ Ներկա Ադրբեջանի տարածքում միջնադարյան տասնյակ վանքեր ու եկեղեցիներ ու հուշարձաններ, որոնք հիմնականում հայկական ծագման են, քանդել են, աղավաղել, երբեմն էլ`հողին հավասարեցրել։ Հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանը փաստեր ունի` լուսանկարների տեսքով, այսինքն` ինչպիսին են դրանք եղել նախկինում և հիմա։
Ներկայացնում ենք 9 կառույց, որոնք վանդալիզմի զոհ են դարձել։
Վարդաշեն քաղաք (այժմ` Օղուզ քաղաք)։ Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու ճակատին փակցված էր շինարարական արձանագրությունը, կար նաև կառուցողի տապանաքարը և հատակագիծը։ Հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանն այն լուսանկարել է 1986 թվականին։
Արդեն 2000 թվականին եկեղեցու վրայից հայերեն արձանագրությունը վերացել է, իսկ եկեղեցին ներկայացվել է որպես աղվանական։
Դաշբուլաղ գյուղ(Շաքիի շրջան)։ Հայերն այստեղ ապրել են մինչև 1918 թվականը։ Դաշբուլաղում 1828 թվականին նրանք կառուցել են Սուրբ Գևորգ եկեղեցին։ Արդեն 2010 թվականի լուսանկարում կարելի է տեսնել, թե ինչի է վերածվել անցյալի եկեղեցին` անասնագոմի։
Գանձակ (այժմ` Գյանջա)։ 1633 թվականին կառուցված Սուրբ Հովհաննես եկեղեցին վերածվել է կամերային երաժշտության սրահի։
1985 թվականին այստեղ այցելած Սամվել Կարապետյանը լուսանկարել է հայերեն արձանագրությունը։ 2007 թվականին արված լուսանկարում ակնհայտ պարզ է դառնում, որ հայերեն արձանագրությունը միտումնավոր քերվել է։
Գանձակ (այժմ` Գյանջա)։ Խորհրդային միության մարշալ Հովհաննես Բաղրամյանի կիսանդրին 1990–ականներին վերացրել են, իսկ դրա փոխարեն կանգնեցրել ադրբեջանական ժողովրդական հերոս Ղաչաղ Նաբիի հուշարձանը։ Ի դեպ, տարբեր աղբյուրների համաձայն` նա զբաղվում էր ճանապարհներին դարանակալելով ու առևտրականներին թալանելով։
Խաչակապ գյուղ (այժմ` Ղուշչի, Դաշկեսանի շրջան)։ Այս գյուղում գտնվող Թարգմանչաց վանքի լուսանկարն արվել է 1985 թվականին։ Հաջորդ լուսանկարում պարզ երևում է, որ վանքի զանգակատունն ակնհայտորեն քանդված է։ Դա փաստում է Google Earth-ի 22.01.2002 թվականի հրապարակած տիեզերքից կատարված լուսանկարը։
1988 թվականին` խաչակապցիների բռնագաղթի օրերին, բնակիչներից մեկը` Իսահակ Բաղյանը, Բագրատաշեն է փոխադրել վանքի գերեզմանոցի քաչքարերից մեկը` փրկելով այն վերահաս ոչնչացումից։
Սուլուք (Ազատ) գյուղ։ Պանդասարի գագաթին գտնվող Սուրբ Հովհաննես եկեղեցին՝ կառուցված 1856 թվականին, մասնակի ավերված է։
Բաքվից հեռարձակվող «Յոլ» հաղորդաշարում եկեղեցին իբրև աղվանական ներկայացնող հաղորդավարուհին անփութությամբ ցատկում է 1896 թվականի արձանագրության վրա։ Կարապետյանը նկատում է, որ, չնայած եկեղեցին մեր պատմության չափանիշներով համեմատաբար նոր է, բայց այն ավելի հին է, քան հաղորդավարուհու նախնիների՝ կովկասյան թաթարների նստակեցության անցած ժամանակահատվածը։
Աբլահ գյուղ(այժմ` Գյոյջաքենդ)։ Հին Աբլահ գյուղում 17–րդ դարում կառուցված Սուրբ Մինաս եկեղեցին այլևս գոյություն չունի։
Այդ մասին վկայում է Google Earth-ի` 29.09.2016 թվականին տիեզերքից կատարած և հրապարակած լուսանկարը։ Ենթադրվում է, որ ոչնչացումը տեղի է ունեցել 1990–ականների վերջին և 2000–ականների սկզբին։
Բանանց գյուղ (այժմ` Բայան, Դաշկեսանի շրջան)։ 1988 թվականից ի վեր հայաթափ գյուղի Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու վրա այժմ ծածանվում է ադրբեջանական դրոշը։ Նախկինում զանգակատան վրա եղել է քրիստոնեական խաչ։
Ագուլիս գյուղ (Նախիջևանի ԻՀ, Օրդուբադի շրջան)։ Վերին Թաղի Սուրբ Թովմա առաքյալ վանքը հիմնահատակ ավերվել է դեռևս 1990–ականներին։ Google Earth-ի` 2011 և 2016 թվականներին տիեզերքից կատարված լուսանկարներից երևում է, որ վանքի տեղում արդեն մզկիթ են կառուցել։
