1988 թվականի դեկտեմբերին երկրաշարժի ծանր բեռի տակ կռացած Հայաստանն ամենից շատ շինարարական տեխնիկայի կարիք ուներ` և առաջին հերթին ամբարձիչ մեքենայասարքերի, իսկ զրահապատ ԶԻԼ–ը, որը փայլում էր լաքից ու նիկելից ու ժողովրդի մեջ ստացել էր «մարդատար» անվանումը, ո՛չ գյուղին էր պետք, ո՛չ էլ քաղաքին։ Այնուամենայնիվ, այն կար։
Աղետից տուժած մարդկանց փրկելու, ինչպես նաև աղետի հետևանքները վերացնելու գլխավոր էր նշանակվել Նիկոլայ Ռիժկովը` այն ժամանակվա ԽՍՀՄ նախարարների խորհրդի նախագահը։ Հայաստանի աղետի մասշտաբները սեփական աչքերով տեսնելու և ռեալ գնահատելու համար, կառավարության ղեկավարը ստիպված էր պարբերաբար Սպիտակ, Լենինական և Հայաստանի կիսով չափ կամ ամբողջությամբ տուժած այլ գյուղեր ու քաղաքներ մեկնել։ Գնալ այնտեղ պետք էր նախարարների և նրանց հավասար ղեկավար օղակների հետ, ովքեր սովոր չէին, բացի սեփական ավտոմեքենաներից (որոնք կցված էին լեգենդար Հատուկ նշանակության ավտոտնակին), այլ փոխադրամիջոցներով տեղաշարժվել։ Մինչդեռ, պատկերացնել ավելի հիմար բան, քան ոստիկանության ուղեկցությամբ սև լիմուզինը Հայաստանի քանդված փողոցների վրա` դժվար է։
Նիկոլայ Ռիժկովն անմիջապես կարգադրեց իր ուղևորությունների համար սովորական ուղևորատար «Իկարուս» տրամադրել։ Ավտոմեքենան լավ հարմարեցված էր դժվար կլիմայական պայմաններին, «քմահաճ» չէր և ուներ հարմարավետ սրահ։ Հենց դրանով էլ կառավարությունը տեղից տեղ էր գնում։ Շատ արագ ավտոբուսը սկսեցին ճանաչել և, փողոցում հանդիպելիս, անմիջապես տեղ էին զիջում` ոչ թե թեթևացնելով, այլ, կարելի է ասել, ամբողջությամբ ոստիկանության ուսերից հանելով իր մասնագիտական պարտականությունների հոգսը։
Աղետից մի քանի օր անց հայտնեցին. Հայաստան է գալիս Գորբաչովը։ Ստորև մեջբերում եմ արդեն Նիկոլայ Ռիժկովի խոսքերից։
«Երբ համաձայնեցրել էին, որ Մ.Ս. Գորբաչովը Մոսկվայից ուղիղ Լենինական է ժամանելու, զանգահարեց «իններորդ» վարչության ղեկավար (ԽՍՀՄ ՊԱԿ վարչություն, որը պատասխանատու էր երկրի բարձրագույն ղեկավարների անվտանգության համար) գեներալ Յուրի Պլեխանովը, որը պատրաստվում էր Լենինական ինքնաթիռով մարդատար ԶԻԼ տեղափոխել` Գորբաչովի և նրան ուղեկցողների համար»։
«Այստեղ ես չդիմացա, – հիշում է Նիկոլայ Ռիժկովը, – բղավեցի։ Ի՞նչ ԶԻԼ։ Այստեղ շուրջբոլորը ողբ է, վշտի օվկիանոս, իսկ դուք մարդատար ԶԻԼ–ով եք պատրաստվում շրջագայել։ Ի՞նչ կասեն մարդիկ` մտածե՞լ եք։ Ո–ո–չ։ Գորբաչովն ինձ հետ է շրջելու։ «Իկարուսով»։ Նրան ուղեկցողները` նույնպես, բոլորը տեղ կանեն, մեծ ավտոբուս է։ Պա՞րզ է։ «Պարզ է», – կարճ պատասխանեց Պլեխանովը։
Սակայն առավոտյան Երևան ժամանեց ինքնաթիռը, որը բերում էր պսպղուն, շքեղ ԶԻԼ–ը։ Իհարկե, Գորբաչովի ու նրա կնոջ մտահղացումը չէր դա, այդ իրավիճակում նման քայլը պարզապես անհեթեթություն կլիներ։ Նրանք աղետի գոտով տեղաշարժվում էին իմ «անհատական» ավտոբուսով`Սպիտակում ու Լենինականում պարբերաբար իջնելով դրանից ու մարդկանց հետ զրուցելով։
Սակայն ԶԻԼ–ը Մոսկվա հետ չտարան` դրա ժամանակը չէր։ Լիմուզինը մնաց Երևանի գերատեսչական ավտոբազաներից մեկում, հավանաբար, հայկական ՊԱԿ–ի ավտոտնակում։
Ի՞նչ եղավ նրա հետ, արդյո՞ք նրանով տեղափոխվում էր Հայաստանի ԿԿ առաջին քարտուղարը կամ ինչ–որ մեկը` հեղինակին հայտնի չէ։
