Արմեն Խալաթյան, հատուկ Sputnik Արմենիայի համար
Նոր Երևանը հաղթում է հնին
Քանդում-կառուցում ենք… Քանդվող տարածքի ցանկապատի վրա գրված է. «Ավելի բարեկարգ Երևան»։
Երբեմն հին տները ամոթխած պատսպարվում են նորակառույցների արանքում։ Իբր պատմական ժառանգությունն ենք պահպանում։
Այստեղ հյուրանոց է կառուցվում։ Հին տան ճակատային հատվածը կպահպանվի որպես համալիրի մի մաս։ Հավանաբար սա միակ տարբերակն է այն պահպանելու։ Սակայն, իհարկե, թաղամասի հին ոգին իսպառ կվերանա։
Բացի այդ, հին պահպանված տները կարելի է փչացնել տարատեսակ հավելյալ կառույցներով և օդորակիչներով։
Ճարտարապետական լանդշաֆտի պահպանությունը ոչ ոքի չի հուզում։ Ժամանակին ճարտարապետները բանավիճում էին` արդյո՞ք Լենինի հրապարակում պատկերասրահ կառուցեն, թե ոչ (լուսանկարի աջ կողմում երևում է այդ շենքի մի հատվածը), քանի որ այն դառնում է հրապարակի դոմինանտ կառույցը` խլելով Կառավարության տան առաջատար դերը…
Յուրաքանչյուր այգի պետք է էլիտար տներով շրջապատված լինի։
Եթե քարտեզի վրա որևէ տեղ կանաչ տարածք եք նկատել` այգի, ծառ, շատրվան, ուրեմն այնտեղ անպայման պետք է սրճարան կառուցել, հետո`էլիտար բազմահարկ շենք, որը տվյալ վայրի տեսքն արմատապես կփոխի։
Այստեղ այգի է եղել, երկու կմ կանաչ գոտին ձգվում էր մինչև կենտրոնական հրապարակ։ Երկու կողմից այգին գոտևորում էին 2-3 հարկանի շինությունները` հազվադեպ հանդիպող 5-9 հարկանի շենքերով։
Այժմ, ինչպես տեսնում ենք, երկու կողմից 16-20 հարկանի բազմահարկ շենքերի «ամուր պատ է գոյացել», որը կառուցվում է վերջին տասը տարվա ընթացքում, բայց կանգ առնելու մտադրություն դեռ չի երևում։ Շինարարական փոշին, աղմուկը, աղբն ու տգեղ ցանկապատն «էլիտար» կյանքի անբաժանելի ատրիբուտներից են։
Շրջակա տարածքի բարեկարգմանը դեռ երկար ու երկար տարիներ կսպասենք, իսկ մինչ այդ կենտրոնի բնակիչները (և նույն էլիտար տների) վայելում են հավերժ շինարարության «բերկրանքը»։
Ի դեպ, «նորարարների» ձեռքը ոչ միայն 20-րդ դարի պատմական շենքերին է հասնում, այլև խորհրդային տարիների ճարտարապետական հուշարձաններին։ Օրինակ` ամբողջությամբ քանդվել և հավաքվել է Երևանի կենտրոնական շուկան։ Նախկին տեսքը վերականգնվել է, բայց շինությունը վերածվել է սուպերմարկետի։
Երևանցիներից շատերին սուպերմարկետը դուր է գալիս։ Երևանում քիչ են եվրոպական դասի սուպերմարկետները, և դրանք հայտնվել են համեմատաբար վերջերս։ Իսկ Կենտրոնական շուկայի նման շենքերը դեռ շատ են…
Պատմության փոխարեն` կոնֆետի թուղթ
Ի դեպ, Երևանի իշխանությունը քաղաքի բնակիչներին խոստացել է վերադարձնել պատմական կենտրոնը։ «Հին Երևան» համալիրի շինարարության համար (երկհարկանի ստորգետնյա ավտոկայանատեղիով) մտադիր են 130 մլն դոլար հատկացնել։
«Հին Երևան» նախագծի համաձայն (այս մասին նշված է հաղորդագրության մեջ)` նախատեսվում է վերականգնել XIX դարի վերջի, XX դարի սկզբի հայկական մայրաքաղաքի ճարտարապետական տեսքը։ Քաղաքի կենտրոնում գտնվող փոքր տարածքում նախատեսվում է վերականգնել մի քանի տասնյակ շենք և ճարտարապետական շինություններ, որոնք կառուցվել են այդ ժամանակաշրջանում և պատմական ու մշակութային արժեք են ներկայացնում։
Քաղաքի պատմական տե՞սք էիք ուզում. դե, ստացեք։
Հատկանշական է, որ կենտրոնը կառուցվում է հենց իսկական պատմական շենքերի տեղում։ Դրանք քանդում են վթարային լինելու, կոմունալ վատ պայմաններ ունենալու պատրվակով, որպեսզի հետո դրանց տեղում կառուցեն Հին Երևանի խրտվիլակը։
Նախագծի հեղինակները բողոքում են` «այս փուլում առավել կարևոր և բարդ խնդիրներից մեկն է շարունակում մնալ օտարման ու տարածքի մաքրման գործընթացը, որի ավարտը նախատեսվում էր իրականացնել արդեն ընթացիկ ամսվա վերջում, ինչը զգալիորեն դանդաղեցնում է շինարարական աշխատանքների իրականացումը»։
Պատմական հիշողության կորուստ
Արդյո՞ք իմաստ ունի բացատրել չակերտավոր քաղաքաշինարարներին, որոնք նման «դիսնեյլենդների» կառուցումը համարում են քաղաքի պատմական տեսքի վերացման արժանի փոխհատուցում, որ փողոցները, տները ոչ միայն «մումիայի», քարերի արժեք ունեն, այլ նաև վայր են, որտեղ մարդիկ են ապրում, որտեղ տարբեր պատմական գործիչներ և քաղաքացիներ են ապրել, ուր կարելի է երեխաների բերել և ցույց տալ` այս տանը հայտնի բանաստեղծ է ապրել, այս փողոցը հայտնի վեպերից մեկում է պատկերվել, այս մեկը գեղարվեստական ֆիլմի դեկորացիա է ծառայել, այն մյուսն էլ իր կտավներից մեկում հայտնի նկարիչ է ներկայացրել։
Մենք Եվրոպա ենք գնում և տեսնում տներ, սրճարաններ, խանութներ, որոնք 300-400 տարվա պատմություն ունեն։ Մենք այցելում ենք քաղաքում կառուցված առաջին դեղատունը և այն տունը, որտեղ Պետրոս I-ն է ապրել։ Եվ դա կոնկրետ վայրին բացառիկ անկրկնելիություն է հաղորդում։ Նման բան զրոյից ստեղծել հնարավոր չէ։ Կարելի է միայն պահպանել և զարգացնել։
«Մշակութային և պատմական ժառանգությունն այն չէ, ինչն ի սկզբանե արժեք է ունեցել։ Դրա բացառիկության գիտակցումն ու հնարավոր շահ ստանալը բխում է հասարակության և նրա մշակույթի զարգացման որոշակի մակարդակից։ Զարգացման ուղղությամբ տարվող նպատակաուղղված աշխատանքի արդյունքում։ Դեռ 300 տարի առաջ նույնիսկ Ֆորումն ու Կոլիզեյը Հռոմի բնակիչները որպես արժեք չէին ընկալում»։ Սա պատմական շենքերի պահպանման ռուսական շարժման հեղինակներից մեկի մեջբերումն է։
Մտավախություն ունեմ, որ Երևանի պարագայում արդեն շատ ուշ է
Կենտրոնի գերհագեցվածությունը կբերի նրան, որ մարդիկ կփախչեն ծայրամասեր
Բացի այդ, նման խտությամբ շենքերի կառուցումը, առանց նախատեսված կայանատեղիների, նեղ փողոցների համադրությամբ անխուսափելիորեն կհանգեցնի քաղաքի փողոցների և բակերի գերհագեցվածության։ Դա արդեն այսօր է նկատելի, սակայն դեռ անցնել կարելի է։ Վարորդների հոսքը դեպի կենտրոն կհանգեցնի տրանսպորտային կոլապսի։
Արդեն այսօր կենտրոնում գիշերներն աղմկոտ են, իսկ տրանսպորտային երթևեկության և բնակչության խտացումը կյանքն այստեղ պարզապես անտանելի կդարձնեն։ Տրամաբանական ելք` փախուստ ծայրամասեր։ Համոզված եմ, որ նման միտում կլինի մոտակա մի քանի տարիների ընթացքում։ Բարեկարգ փողոցների շնորհիվ Երևանից կարելի է արագ հասնել արվարձաններ և Հայաստանի ավելի հեռավոր անկյուններ, ասենք` Սևանա լիճ։
Երբ քաղաքի զարգացման պատասխանատուները հասկանան, որ պետք է ավելացնել միջին դասի համար նախատեսված մասնավոր տների և գյուղերի շինարարությունը Երևանի մերձակայքում, նորակառույց շենքերի գները կիջնեն և դատարկ կմնան մարդկային ագահության կոթողները։ Բայց, ցավոք, դրանք նույնքան հեշտությամբ վերացնել չի լինի, ինչպես եղավ 90-ականներին կառուցված մոսկովյան կրպակների դեպքում։
Քաղաքային միությունների փլուզում
«Մեծ անկման» մեկ այլ կարևորագույն հետևանք է քաղաքային, բակային միությունների խախտումը, որտեղ մարդիկ մի քանի սերունդներ շարունակ կողք կողքի են ապրում` աստիճանաբար ընդունելով նոր բնակիչների, բացառիկ քաղաքային մշակույթ ձևավորելով։ Այդ մշակույթը տարբեր ժամանակներում կարող է պահպանողական լինել, որոշ դեպքերում նույնիսկ ագրեսիվ պաշտպանվող (իմ մանկության Երևանում հենց այնպես օտար բակ մտնել չէիր կարող…), սակայն դրանք իրական քաղաքային միություններ են, իրենց ոչ ֆորմալ առաջնորդներով, դիտորդներով (առաջին հարկի բնակիչներ), միություն, որտեղ հարևանի նկատմամբ հարգանք են պահանջում։ Սա, անկասկած, այն ակտիվն է, որով Երևանը կարող էր մուտք գործել շուկայական նոր դարաշրջան, որտեղ յուրաքանչյուր բնակչից պահանջվում է ներգրավված լինել սեփական շքամուտքի և բակի հարցերի լուծման գործում։
Սակայն քաղաքային իշխանությունները քաղաքի բնակիչներին մի ուղերձ հղեցին` կարծես ասելով, որ դուք ոչինչ չեք որոշում։ Վաղը մեր բակում էլիտար հրեշ է հայտնվելու, և դուք ոչինչ անել չեք կարող դրա հետ։ Վաղը ձեր մանկության ցանկացած փողոցի տեղում որևէ նորակառույց կհայտնվի, և բոլոր զբոսաշրջային բուկլետները կվստահեցնեն, որ «Հյուսիսային պողոտան» կամ, օրինակ, «Հին Երևանը» Հայաստանի ժամանակակից մայրաքաղաքի ամենահետաքրքիր վայրն է։ Նրա 2700-ամյա պատմության պսակը…
Իսկ զբոսաշրջիկները բարեհամբույր կնայեն ու կգնան այն փոքրիկ փողոցների ուղղությամբ, որտեղ հնարավոր կլինի որսալ անցնող պատմության մնացորդները…
