Լիլիթ Հարությունյան, Sputnik.
«Մեծամոր» պատմահնագիտական թանգարանի անկյուններից մեկում ներկայացված է մեր թվարկությունից առաջ XIV-XIII դարերի դամբարանի վերակազմությունը, որի կենտրոնում լավ պահպանված կմախք կա։ Վերականգնված գերեզմանը բավականին լավ արտացոլում է իր ժամանակի թաղման ծեսերը։
Արգելոց–թանգարանի ղեկավար Արտավազդ Զաքյանը Sputnik Արմենիայի թղթակցի հետ զրույցում պարզաբանեց, որ գտածոն Մեծամորի շարքային քաղաքացու կմախք է։
Հայտնի է, որ տղամարդկանց աջ կողքի վրա էին թաղում, իսկ կանանց` ձախ։ Բանն այն է, որ հին հայկական նահապետական հասարակության մեջ տղամարդն ասոցացվում էր աջ, դրական, իսկ կինը` ձախ, բացասական սկզբի հետ։
«Քանի որ այս կմախքը աջ կողմի վրա է, կարելի է եզրակացնել, որ թաղվածը տղամարդ է։ Իսկ նրա կողքի իրերը վկայում են, որ նա Մեծամորի շարքային բնակիչ է եղել։ Նրա հետ հողին էին հանձնում կենդանական ծագում ունեցող ուտելիք, տարբեր ըմպելիքներ։ Համարվում էր, որ դա կօգնի նրան ուժերը վերականգնել` այլ աշխարհ ուղևորվելիս», – պատմում է Զաքյանը։
Ավելի մեծ դամբարաններում`թագավորական դամբարանաբլուրներում, կարելի է խմբային գերեզմաններ տեսնել։ Երբ մահանում էր ցեղի, ընտանիքի գլուխը, ապա նրա հետ պետք է մահանային նաև այլ մարդիկ։
«Հետազոտությունների շնորհիվ պարզվել է, որ զոհաբերվող մարդիկ հիմնականում հասուն տարիքի էին։ Այսինքն` կանայք, որոնք արդեն չէին կարող սերունդ տալ, տղամարդիկ, որոնք չէին կարող կռվել կամ ծանր աշխատանք անել։ Այսպիսով` մենք հանգում ենք այն եզրակացության, որ հասարակությունը ձերբազատվում էր այսպես ասած «ավելորդ բերաններից», որպեսզի սնունդ ապահովեր երիտասարդ սերնդի համար»,– ասաց արգելոց–թանգարանի ղեկավարը։
Նրա խոսքով` մարդկանց զոհաբերելու ավանդույթը եղել է բոլոր քաղաքակրթություններում։ Նման գերեզմանատեղիներ կան Հայաստանի գրեթե բոլոր մարզերում` Սևանի ավազան, Շիրակի մարզ, Սյունիք։ Մարդկանց հետ հավասար զոհաբերում էին կենդանիներին` այծեր, ոչխարներ, շներ, ձիեր, թռչուններ։ Հանգուցյալների հետ թաղում էին նաև մեծ քանակությամբ ոսկեղեն ու զենք։
Թանգարանի ղեկավարի խոսքով` 1965 թվականից ի վեր Մեծամորում հայտնաբերվել է 120 սովորական դամբարան ու 18 գերեզմանաբլուր։
«Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ դամբարանադաշտը հիմնվել է Մեծամորում միջին բրոնզի շրջանում, այսինքն` մ.թ.ա. XIX-XVIII–ից մինչև XVI դդ–ում։ Ուշ բրոնզի`վաղ երկաթի դարաշրջանում (XVI-IX դդ) այն ընդլայնվել է, և կարծիք կա, որ հասել է 200 հա–ի։ Սակայն այսօր հստակ սահմանները հայտնի չեն», – նշեց Զաքյանը։
Որպես կանոն, մարդկանց թաղել են հյուսիսից հարավ կամ արևելքից արևմուտք։
