ԵՐԵՎԱՆ, 29 նոյեմբերի — Sputnik. Առաջին պլանում այն ժամանակ զինվոր, իսկ հիմա տարածաշրջանային փորձագետ Սարգիս Հացպանյանն է։ Նա մեծ հպարտությամբ է նշում, որ Արցախյան ազատամարտի հերոս Լեոնիդ Ազգալդյանի զինվորն է։
Լուսանկարում նրան գրկել է 81-ամյա Շեյխա խանումը` ադրբեջանցի տարեց մի կին, որի կարծիքով արցախյան ազատամարտը երկու ժողովուրդների կռիվը չէ։
1993 թվականի գարունն էր, Քարվաճառի ազատագրության օրերը։ Այնտեղ ռազմագերիների պատասխանատուն Սարգիս Հացպանյանն էր։ Այսօրվա պես հիշում է` իրենց հրահանգված էր ամենայն հարգանքով վերաբերվել ռազմագերիներին, քանի որ զենքը պետք է ուղղել միայն զինված թշնամու ուղղությամբ։
Սարգիսն այնտեղ հանդիպում է բանաստեղծ, աշուղ և բանասաց Շեյխա խանումին։ Ինչպես Հացպանյանն է պատմում, կինը ճարտար լեզու ուներ, ասում էր, որ Արցախը հայերի երկիրն է, ամեն տեղ հայկական գերեզմաններ են, խաչքարեր և հայկական մշակույթը խորհրդանշող վայրեր։
Այդ ժամանակ, բնականաբար, սնունդը քիչ էր։ Հայ զինվորները սնվում էին օրական 1 անգամ, իսկ ռազմագերիներին ապահովում էին ալյուրով ու մթերքով, այնինչ թուրքական մամուլը գրում էր, որ հայերը խոշտանգում են ռազմագերիներին։
Իրավիճակին անձամբ ծանոթանալու համար Ֆրանսիայից լրագրողներ էին ժամանել Քարվաճառ։ Նրանցից երկուսը հայ էին` լուսանկարիչներ Զավեն Խաչիկյանն ու Ռուբեն Մանգասարյանը։
Նրանց ներկայությամբ Շեյխա խանումը խոստովանել է, որ հայերը յուրայիններից ավելի ջերմ են, չի թաքցրել, որ կցանկանար նրանց պես որդիներ ունենալ։ Հետո, երբ խոսակցությունն ավելի է ծավալվել, խանումը պատմել է, որ որդին ոստիկանապետ է, մորը թողել ու փախել է Քարվաճառից։
Այն պահին, երբ ադրբեջանցի տատիկը գրկել է Սարգիս Հացպանյանին, լսվել է լուսանկարչական ապարատի չխկոցը` պատկերը ֆիքսվել է։
«Ադրբեջանցիները դա օգտագործեցին որպես իրենց հերոսի լուսանկար, նրանց դասագրքերում ես ներկայացվեցի որպես ադրբեջանցի հերոս։ Թուրքական մամուլը գրեց, որ ես ադրբեջանցի տատիկի` Շեյխա խանումի թոռն եմ, և լուսանկարում նա ինձ խնդրում է, որ վրեժ լուծեմ հայերից»,- պատմում է Սարգիս Հացպանյանը։
Այդ օրերի հիշողությունները թարմ են նաև լուսանկարի հեղինակի` Զավեն Խաչիկյանի մոտ։
«Ես գերիներին որպես մարդ եմ ընկալել, որովհետև երբ նրանց ընկալում ես որպես թշնամի, որին կարող ես տրորել, լրիվ ուրիշ ֆոտո է ստացվում։ Ես ժամանակին առաջարկեցի ադրբեջանցիների մոտ գտնել մեկին, ով մյուս կողմից է նկարել. հետաքրքիր կլինի նրա ընկալումը պատերազմի վերաբերյալ, այդ դեպքում հայ զինվորի կերպարն ավելի պարզ կլինի»,- պատմում է լուսանկարիչը։
Սարգիս Հացպանյանը չի մոռանում նաև Շեյխա խանումին հրաժեշտ տալու պահը։
«Ես հիշում եմ` ինչպես էինք բաժանվում. Շեյխա խանումը ողջագուրվում էր յուրաքանչյուրիս հետ, չէր ուզում բաժանվել, այդ կինը չէր ուզում ինձ թողնել։ Ասացինք` եթե ուզում եք ապրել այստեղ, մնացեք, բայց արդեն համայնք չունեք, առաջվանը չէ, այստեղ հայ զինվորն է և դուք»,-պատմեց Հացպանյանը։
Անցել են տարիներ, այս լուսանկարը, բացի ադրբեջանական դասագրքերից, հայտնվել է նաև միջազգային օդանավակայանների մեծ ցուցապաստառներին, Կարմիր խաչն էլ 4 տարի շարունակ այն ճանաչել է որպես հումանիզմը խորհրդանշող լավագույն լուսանկար։
