Արմենուհի Մխոյան, Sputnik.
Ալբերտ Մկրտչյանի ինքնակենսագրական` «Մեր մանկության տանգոն» ֆիլմի շատ ու շատ արտահայտություններ թևավոր խոսք են դարձել, օրինակ` «Լուսը վառել եմ ու պտի վառեմ»։ 1984 թվականին նկարահանված ֆիլմը հետպատերազմյան տարիների հայ կնոջ, ընտանիքը պահպանելու նրա պայքարի մասին է։ Հումորային դրվագները, դերասանական՝ Մհեր Մկրտչյան-Գալյա Նովենց փայլուն խաղը ստիպում է ֆիլմը դիտել անընդհատ ու առանց հոգնելու։
Թերևս քչերը գիտեն, որ «Մեր մանկության տանգոն» ֆիլմի նկարահանումները տեղի են ունեցել երկու տարբեր թաղամասերում։ Հիմնական նկարահանումներն անցկացվել են նախկին Գորկի 22 հասցեում (այժմ` Շիրազի)։ Այդտեղ են նկարահանել տան տեսարանն ու բակը։ Եվ միայն ֆիլմի շատ փոքր՝ լույսը վառելու հատվածն է նկարահանվել գյումրեցիների սիրած «Գորկայի» այգու հարևանությամբ գտնվող հայտնի պատշգամբում:
Նախկին Շչորսի 2 (Աճեմյան) հասցեում գտնվող Սիրուշի պատշգամբը երկու տարբեր շինություն է։ Պատշգամբի հսկայական հատվածի մի մասը կառուցվել է 1895 թվականին՝ Խաչատուր Աբովի կողմից։ Ինչպես նշված է պատի արձանագրության մեջ, այն պատկանել է հայտնի առևտրական Խոյեցյաններին։ Մյուս հատվածը կառուցվել է 1900-ականների սկզբին, որտեղ տեղակայված է եղել նախկին քաղաքային փոստատունը: Կառույցներն իրար շատ նման են, անզեն աչքով գլխի չես ընկնի, որ դրանք տարբեր ժամանակներում են կառուցված:
«Այդ ժամանակի համար շատ հետաքրքիր կառույցներ են։ Կառուցապատողը ճիշտ կատարել է քաղաքային դումայի և շինարարության կոմիտեի պահանջները՝ շենքեր, որոնք չունեն այլևայլություն, որոնք ներդաշնակ են քաղաքի այդ հատվածի մնացած շինությունների հետ»,-նշում է «Կումայրի» արգելոցի գործադիր տնօրեն Ստեփան Տեր-Մարգարյանը:
Ավելի ուշ հարուստ առևտրականների այս տներն ազգայնացվել են։ Նախ երկհարկանի շինությունը ծառայել է ռուսական զորքին, ավելի ուշ` Լենինականի Մանկավարժական ինստիտուտին։ 2 տարբեր՝ 1926 և 1988 թվականների երկրաշարժերը խալխլել են շենքը, չնայած դրան, երկար ժամանակ այստեղ անօթևան ընտանիքներ են բնակվել: Շենքի մի հատվածը վերանորոգվել է ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի հայաստանյան գրասենյակի և Իտալիայի կառավարության ֆինանսական աջակցությամբ։ Վերանորոգված հատվածում, պահպանելով կառույցի նախկին տեսքը, 2012 թվականից գործում է Շիրակի մարզային գրադարանը։
Եթե շենքի այս հատվածի ճակատագիրը իտալացիների աջակցությամբ «լավ է դասավորվել», ապա մյուս՝ ֆիլմի պատշգամբի հատվածը, որը ևս գտնվում է ՀՀ մշակույթի նախարարության հաշվեկշռում, աղբանոցի է վերածվել՝ դառնալով կատուների ու շների հավաքատեղի: «Կումայրի» արգելոցը Գյումրու քաղաքապետարանին առաջարկել է պատշգամբը հատուկ սյուներով ամրացնել, իսկ Մշակույթի նախարարությանը` չափագրում կատարել:
«Այս պահին ոչ մի բան չկա արված, բայց չբացելով չակերտներն ասեմ՝ ինչ-որ հույս կա շինարարական մի կազմակերպության հետ, նրա սեփական միջոցներով շենքը նորոգելու նախնական պայմանավորվածություն կա: Պետք է նաև հասկանալ, թե որպես ինչ է կառույցը վերանորոգվում ՝ որպես բնակելի տուն, թե այլ բան: Հաջորդ շաբաթ այս հարցը կքննարկվի քաղաքապետի մոտ»,- ասաց արգելոցի տնօրենը։
Ֆիլմի մյուս հատվածը նկարահանվել է 19-րդ դարավերջին կառուցված գնդապետ Վեքիլյանին պատկանող շինության մեջ: Ժամանակին այն ռուսական կայազորի բարձրաստիճան սպայի տուն է եղել. տարածքի սենյակների մի մասը սպան վարձակալությամբ է տվել: Պահպանված արխիվային փաստաթղթերից տեղեկանում ենք, որ հետագայում`1840-50 թվականներին, ռուս գործիչները իջևանել են Վեքիլյանների տանը: Այսօր այստեղ 8 տարբեր ընտանիքներ են ապրում: Ճիշտ է` այս բակը շատ ավելի բարվոք է, բայց նորոգման կարիք, ամեն դեպքում, ունի:
«Եթե այսօր պետությունն ունենար հնարավորություն շինությունը վերանորոգելու, նախկին տեսքի բերելու, այն կդառնար Գյումրու զարդը»,- ասաց Տեր-Մարգարյանը։
Գյումրու անփոխարինելի դիմագիծը հենց նմանատիպ՝ Աճեմյան 2 և Շիրազի 22 հասցեներում գտնվող կառույցներն են: «Կումայրի» արգելոցի բազայում գտնվող յուրաքանչյուր շինությունն էլ զարդ է՝ իր յուրահատուկ ճարտարապետությամբ: Տարիների ընթացքում դրանք ոչ միայն պահպանման, այլ նաև վերականգման լուրջ խնդիր ունեն:
Ի դեպ, Հայաստանի տարածքում նմանատիպ երկրորդ արգելոց չկա: 2004 թվականի հաշվառմամբ «Կումայրին» ունի պահպանության ենթակա մոտ 1100 նմանատիպ շենք-շինություն: «Կումայրի» արգելոցը կազմավորվել է 1980 թվականին, կառավարության որոշմամբ։ Նպատակը` Գյումրի քաղաքի տարածքում 19-րդ դարից մնացած պատմական նշանակություն ունեցող կառույցների պահպանումն է:
