Արմենուհի Մխոյան, Sputnik.
Ասել, որ այդ դարավոր եկեղեցին գեղեցիկ է, նշանակում է` ոչինչ չասել։ Նույնիսկ խոնարհված վիճակում պարզ է, թե այն ինչպիսին է եղել տարիներ առաջ: Պատի վրայի արձանագրությունը փաստում է, որ եկեղեցին կառուցվել է 1861 թվականին, սակայն եռանավ բազիլիկ կառուցվածքով ավելի շատ պատկանում է վաղ միջնադարին:
Պահպանված կամարներն ու սյուները, դեպի խուց տանող գաղտնի անցուղիները ևս վկայում են, որ կառույցը շատ ավելի հին է:
«Հավանաբար 1861 թվականին այն վերականգնվել է, ոչ թե կառուցվել»,- ասաց Հոռոմի և տարածաշրջանի հոգևոր հովիվ Տեր Վիգեն քահանա Ղազարյանը:
Նրա խոսքով` տարածված կարծիք է, որ եկեղեցին կառուցվել է 1861 թվականին, բայց Ղևոնդ Ալիշանի «Շիրակ» ստեղծագործության մեջ (որը գրվել է ավելի վաղ) տեղեկություն կա այն մասին, որ Հոռոմ գյուղն ունի կիսավեր եկեղեցի, ու, բացի այս տեղեկությունից, գիտական ճշգրիտ տեղեկություն չկա, այդ պատճառով էլ ենթադրվում է, որ 1861-ը եկեղեցու վերականգման թվագրությունն է:
«Եկեղեցին իր ճարտարապետական ոճով շատ ընդհանրություններ ունի Ապարանի «Սուրբ Խաչ» եկեղեցու հետ. երկուսն էլ եռանավ բազիլիկ եկեղեցիներ են, իսկ ճարտարապետության մեջ 4-րդ դարն է ընդունելի համարել այս ոճի ժամանակաշրջան: Այս եկեղեցին իր հորինվածքով ոսկեդարյան շրջանի ճարտարապետական դպրոց է իր մեջ պարունակում»,- նշեց Տեր Վիգեն քահանա Ղազարյանը:
Հոգևոր հովիվը պատմեց նաև պատի մեջ տեղադրված կճուճների մասին։ Պարզվեց` դրանք միջնադարում 3 տարբեր նպատակով են օգտագործվել եկեղեցաշինության մեջ: Տիրապետելով ճարտարապետական ու շինարարական գաղտնիքներին՝ միջնադարում կճուճներով լուծել են եկեղեցիների և՛ ձայնադարձման, և՛ ջերմամեկուսացման, և ՛ կոնստրուկտիվ հարցերը: Ջերմամեկուսացման նպատակով կճուճները դրվել են եկեղեցու արտաքին պատերին, ներսում տեղադրված կճուճները ձայնադարձման հետաքրքիր դեր են կարատել: Այն, որ Հոռոմի սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցու ճարտարապետն այդ հնարքն օգտագործել է հայ միջնադարյան ճարտարապետության մեջ ձայնադարձման համար, հաստատեց նաև երաժշտագետ Հասմիկ Հարությունյանը:
Ի հավելումն այս երկու ենթադրության` կա նաև ավելի տարածված կարծիք ՝ կճուճները միջնադարում շինարարության մեջ օգտագործվել են ծանր կոնստրուկցիաների բեռնաթափման համար: Նման կճուճներ ունի նաև Թեղուտի եկեղեցին:
Այսօր իր մեջ դարերի գաղտնիք պարունակող Հոռոմի եկեղեցին կիսավեր է, սակայն հոռոմցիները վստահեցնում են` վերականգնել հնարավոր է: Նույնիսկ մասնագիտական խմբի ուսումնասիրություններն են վկայում՝ հնարավոր է վերականգնել այս հիասքանչ եկեղեցին, որի նմանները Հայաստանում քիչ են. հարկավոր են միայն անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցներ ու սրտացավ վերաբերմունք:
