Արմենուհի Մխոյան, Sputnik.
Տիկին Ռիմայի հետ հանդիպումը պատահական էր։ Ծանոթացանք Գյումրի-Հառիճ երթուղային տաքսու մեջ: Ճանապարհին միացավ ուղևորների՝ հայ եկեղեցու դերի շուրջ ծավալված զրույցին ու պատմեց իր «հարստության» մասին։
«Գիտե՞ք` ինչ հին գիրք ունեմ մեր տանը, ասում են` շատ թանկ է։ Շատերն են եկել ու գումար առաջարկել, բայց հրաժարվել եմ. դա մեր տան հարստությունն է՝ ամուսնուս պապերից ու տատերից եկած, մի հատ էլ մեծ կճուճ՝ բոլորը փախեփախի ժամանակ սկեսրոջս սկեսուրն է «էն երկրից» բերել»,- ասաց տիկին Ռիման:
Հետաքրքրությունից դրդված հարցրի՝ կարո՞ղ եմ տեսնել: Ի զարմանս ինձ, կինը համաձայնեց ու հրավիրեց իրենց տուն: Տան հյուրասենյակի մի անկյունում՝ փոքրիկ սեղանի վրա, մի փոքր փայտյա տուփ կար. բերեց, բացեց ու մեկիկ-մեկիկ թղթեր հանեց՝ աստվածաշնչյան պատկերներ էին ու ձեռագրեր:
«Ճիշտ է՝ չգիտեմ ինչեր են սրանք, բայց գիտեմ, որ շատ կարևոր ու թանկ գրություններ են, հավանաբար` աղոթքներ»,- անկեղծացավ նա, ապա սեղանին դրեց գլխաշորի մեջ փաթաթված մի գիրք: Զգուշությամբ հետ տանելով գլխաշորի ծալքերը բացեց այն:
Առաջին իսկ հայացքից էլ պարզ էր՝ բավական հին Նարեկ էր, չնայած տարեթիվը պահպանված չէր, բայց առաջին էջի վրա ներքևում գրիչով երկու տարեթիվ էր գրված՝ 1304 և 1856: Թե ինչ տարեթվեր էին, պարզ չէր: Հետաքրքիր էր նաև կազմը՝ արդեն սևացած ու մաշված փայտի ու կաշվի համադրությամբ:
«1967 թվականից, երբ այս տուն հարս եկա, իմացա այս «հարստության» մասին, որը շատ թանկ է մեր ընտանիքի համար: Սկեսրոջս պատմելով՝ սա սկեսրոջս սկեսուրի տեգրակինը՝ Սաթենն է Կարսից բերել՝ ծոցը դրած։ Այս Նարեկն ու այս ձեռքի գրերը առ այսօր մեր տանն են մնում»,- ասաց Ռիմա տատը՝ նշելով, որ շատ գնորդներ են եկել, բայց երբեք ոչ մի գումարով այդ գրերն ու Նարեկը տնից դուրս չի եկել. ինչպե՞ս կարող է վաճառել այն, ինչ հիշողություն ու հավատք է:
«Ո՛չ մի գումար, ո՛չ մի ոսկի էն երկրից չեն բերել, միայն այս Նարեկը, գրերն ու կճուճը»,- նշեց Ռիմա տատը՝ ցույց տալով մեծ կավե կճուճը:
Ավելի ուշ Մայր Աթոռից պարզեցի՝ նմանօրինակ տպագիր Նարեկը պետք է որ XVII-XVIII դարերի լինի, իսկ թղթերը՝ հմայիլներն են, որոնք ունեն պահպանիչ-բուժիչ նշանակություն։ Այն կախարդական աղոթքներով պատրաստված գիր է, որը կրողին պահպանում է տարբեր փորձանքներից: Հնատիպ հմայիլները զարդարում են սուրբգրային թեմաներով ստեղծված պատկերներ և առանձին սրբերի պատկերներ: Հմայիլները հատկապես պաշտպանում էին հիվանդություններից, տարբեր տեսակի վախերից և պարգևում էին հոգևոր հանգստություն: Գրվում էին հոգևոր հայրերի կողմից և զարդարվում էին մանրանկարչության գոհարներով, համաքրիստոնեական սրբապատկերներով:
Զարմանալին այն է, թե ինչպես է կճուճը բերվել Կարսից. Ռիմա տատն ասում է՝ 40 կգ յուղ են հալել, հիմա այս կճուճն էլ տատը պահում է որպես սրբություն ու դարերից եկած խոսուն պատմություն:
Տատն այս «օժիտն» իր հարսին է փոխանցելու: Վստահեցնում է՝ հայն անմահ է, քանի դեռ հայի ինքնությունը հաստատող նմանատիպ սրբությունները սկեսուրից հարսին են փոխանցվում:
