Լաուրա Սարգսյան, Sputnik.
Լոռու սարերում մի եզակի պատմական համալիր կա՝ Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, որը կառուցվել է շատ դարեր առաջ: Ժամանակակ ընթացքում խունացած պատերն արտաքուստ հիշեցնում են լքված մատուռ, սակայն եկեղեցու ներսում կյանքն ընթանում է իր հունով: Եկեղեցուն հատուկ հմայք են հաղորդում նաև որմնանկարները:
Խաչքարը՝ եկեղեցու այցեքարտ
Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին զուտ հայկական է, դրա ապացույցը եկեղեցու բակում գտնվող խաչքարն է, որի վրա պահպանվել է հետևյալ գրությունը. «Կյուրիկի դուստր Մարիամը 1183թ.-ին Պղնձահանքում կառուցել է այս եկեղեցին»:
Դա հաստատում են նաև պատմաբաններ Կիրակոս Գանձակեցու և Վարդան Արևելցու գրությունները: 12-13-րդ դարերում այստեղ նկատվել են պղնձի շատ հանքեր: Այդ պատճառով Ախթալան անվանել են Պղնձահանք: Ախթալան («ախտից տարա») ավելի ուշ անվանումն է:
«Գոյություն ունի լեգենդ, որի համաձայն այդ տեղանքում իշխել են անբարո բարքեր: Տեղի բնակիչները երես են թեքել եկեղեցուց, և այդ ժամանակ Աստված որպես պատիժ խոլերա է ուղարկել, և շատերը մահացել են», — Sputnik Արմենիայի թղթակցի հետ զրույցում ասաց Տեր Հեթում քահանա Թարվերդյանը:
Նրա խոսքով, եկեղեցին եզակի շինություն է՝ 800 քմ ընդհանուր տարածքով, որմնանկարներով: Ցավոք, այսօր դրանք մասամբ ավերվել են, ջնջվել են, սակայն հոգևորականները հույս ունեն շուտով վերականգնել որմնանկարները: Այսօր եկեղեցին բավարար միջոցներ չունի դրա համար:
Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին կառուցել է վեց հայ վարպետ: Այդ մասին կարելի է իմանալ գրություններից, որոնք թողել են որմնանկարների և գմբեթի վրա:
Թարվերդյանը վարպետների նման քողարկումը բացատրում է նրանով, որ այդ շրջանում, երբ կառուցվել է եկեղեցին, Լոռու մարզի տարածքում հաստատված է եղել Վրաստանի իշխանությունը:
Հայկական սրբավայրն՝ օտարի լծի տակ
Եկեղեցին իր պատմության 800 տարիների ընթացքում անընդհատ գտնվել է ինչ-որ մեկի հպատակության ներքո: Երբ առաջին անգամ հարց է ծագել այն մասին, թե ո՞ւմ է պատկանելու եկեղեցին, հայկական և վրացական զորքերի գլխավոր հրամանատար Իվանե Զաքարյանի որոշմամբ համալիրը հանձնվել է քաղկեդոնական հայերին, որոնցից շատերն այդ շրջանում բնակվում էին Պղձահանքում:
«Մեզ համար այդ նշանակալի փաստն իր աշխատություններում հաստատում է Կիրակոս Գանձակեցին: Չէ որ Զաքարիան եկեղեցին հանձնում է ոչ թե վրացիներին կամ հույներին, այլ հենց հայերին»,- նշեց Թարվերդյանը:
Քահանան պատմեց, որ եկեղեցին ընդամենը մեկ դար է գտնվել հունական տիրապետության տակ այն բանից հետո, երբ 1801թ-ին Ալեքսանդր 1-ինը հանձնել է այն հույներին, որոնք այդ ժամանակ բնակվում էին այդ վայրում:
«Ախթալան միշտ հայտնի է եղել իր բազմազգությամբ, այստեղ կողք կողքի ապրել է 18 էթնիկ խումբ»,- նշեց քահանան:
Եկեղեցու դռները փակվեցին հավատացյալների առջև Հայաստանի խորհրդականացման շրջանում, սակայն անկախություն ձեռք բերելուց հետո եկեղեցին սկսել է գործել սովորական ռիթմով:
Այսօր եկեղեցու տարածքում կարելի է գտնել մասամբ պահպանված բաղնիքներ, անցած հարյուրամյակների պահոցներ և թաքստոցներ:
Այստեղ է հուղարկավորված նաև Մելիքովների նշանավոր հայկական տոհմը: Նշանավոր հայ ռեժիսոր Սերգեյ Փարաջանովը նկարել է իր «Նռան գույնը» ֆիլմի շատ հատվածներ հենց այս եկեղեցում:
