Հարցի պատասխանը երկու լուսանկարում է: Առաջին հայացքից թվում է, թե երկու լուսանկարն էլ նույն մարդուն են պատկանում: Պարզապես՝ սև-սպիտակ ու գունավոր տարբերակներով: Տարբերությունը Նեյլանդի լուսանկարի վաղեմության ժամկետն է: Սակայն հանցագործությունները վաղեմության ժամկետ չունեն:
«Հանցագործին կարելի է ճանաչել անմիջապես արտաքինից»,- սա 19-րդ դարի հայտնի հոգեբան Չեզարե Լոմբրոզոյի տեսությունն է, իսկ Նեյլանդ-Պերմյակով նմանությունը` այդ տեսության ցայտուն օրինակ: Դեռևս խորհրդային ժամանակներում ամենադաժան հանցագործության համար մահապատժի դատապարտված անչափահասն արտաքինով գրեթե չի տարբերվում Գյումրիում մի ամբողջ ընտանիք ոչնչացրած Վալերի Պերմյակովից:
Դժվար է տարբերել այս երկու հանցագործներին, նման է ոչ միայն նրանց արտաքինը, այլև կատարած հանցագործության ձևն ու մոտիվները:
Երկու դեպքում էլ հանցագործության ժամանակն իդեալական է ընտրված` վաղ առավոտյան: Հանցագործները առանձնակի դաժանությամբ են սպանել իրենց զոհերին, որոնց թվում նաև մանկահասակ երեխաներ կան: Երկու դեպքում էլ ոճրագործը սպանել է ընտանիքի բոլոր անդամներին ու դեպքի վայրում թողել սպանության գործիքը: Եվ վերջապես, երկու դեպքի համար էլ կարելի է ասել` հանցագործության մոտիվացիայի իսպառ բացակայություն, սառնասրտության ու ցինիզմի առկայություն:
Գյումրի քաղաքում տեղակայված ՌԴ 102-րդ ռազմակայանի ժամկետային զինծառայող Վալերի Պերմյակովն իրեն ամրակցված զենքով ու սվին-դանակով գումար հայթայթելու նպատակով էր լքել ռազմակայանը: Առավոտյան ժամը 06:00-ի սահմաններում մուտք էր գործել Ավետիսյանների տուն, սվին-դանակով հանել մուտքի դռան ապակին ու բացել դուռը, հրազենից արձակած կրակոցով տեղում սպանել էր ընտանիքի 5 անդամին, հետո առանձնակի դաժանությամբ հաշվեհարդար տեսել անօգնական երեխաների հետ` սվին-դանակով նրանց հասցնելով հարվածների մի ամբողջ շարք։ Երկու տարեկան աղջնակը տեղում մաhացել էր, իսկ վեց ամսական Սերյոժան` մեկ շաբաթ անց:
Սպանությունից հետո նա սառնասրտորեն զգեստափոխվել էր, վերցրել 3 բջջային հին հեռախոս և 6000 դրամ կանխիկ գումար: Պերմյակովը դեպքի վայրից հեռացել էր` տեղում թողնելով ինքնաձիգ, պարկուճներ, իր զինվորական համազգեստն ու կոշիկները։ Այնուհետև փորձել էր հատել Թուրքիայի սահմանը, սակայն նրան հայտնաբերել էին ռուս սահմանապահները:
Իսկ Նեյլանդը խորհրդային ժամանակներում հայտնի էր որպես անչափահաս մարդասպան: Նրանից սարսափում և նրան ատում էր ողջ Լենինգրադը: Նեյլանդը կացնով սպանել էր երիտասարդ կնոջն ու երեխային: Նրանից հրաժարվել էր անգամ մայրը: 1964 թ-ին Նեյլանդին մահապատժի են ենթարկել հենց Խրուշչովի հրամանով: Եվ սա միակ դեպքն է Խորհրդային Միության պատմության մեջ, երբ անչափահասը դատապարտվում է մահապատժի` հակառակ միջազգային բոլոր նորմերի ու գործող խորհրդային օրենսդրության: Անչափահաս մարդասպանի պատիժը կիրառվել է, երբ նա ընդամենը 15 տարեկան էր:
Ինչպես և Պերմյակովը, հանցագործությունը կատարելիս Նեյլանդը զոհին ընտրել է պատահականության սկզբունքով։ Համոզվելով, որ տանը կնոջից ու երեխայից բացի ոչ ոք չկա, նա փակել է մուտքի դուռը և սկսել կացնով հարվածել 37-ամյա կնոջն ու սպանել անօգնական երեխային:
Հեռանալուց առաջ անչափահաս մարդասպանը նույնիսկ ճաշակել է տանտերերի պատրաստած կերակուրը, իսկ գողոնը չնչին գումար էր ու ֆոտոխցիկ, որով էլ նկարահանել էր իր զոհերին (նախատեսում էր հետագայում վաճառել լուսանկարները): Նեյլանդը հանցագործության վայրում թողել էր սպանության գործիքը՝ կացինը:
Լոմբրոզոն դեռես 19-րդ դարում ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզել է, որ եթե հանցագործության գենը մարդու մեջ առկա է ծնված օրից, այն չի կարող չանդրադառնալ արտաքինի վրա: Այսինքն՝ հանցագործին կարելի է տարբերել անմիջապես արտաքին տվյալներով: Լոմբրոզոն նկարագրում է հանցագործին, իսկ մենք փորձենք հետևել` արդյո՞ք նույն արտաքին տվյալները կարելի է գտնել Նեյլանդի և Պերմյակովի մոտ:
Մարդասպաններին հատկապես բնորոշում են ցցված ու մեծ ականջները, ցածր ճակատը, անհամաչափ գանգը, տափակ քիթը, արտահայտված հոնքերն ու ծնոտը, բարձր այտոսկրերը, մոնղոլոիդ արյունոտ սառը հայացքը` ներքևից, երկար ձեռքերը, ընդգծված շուրթերը, Ճակատին ու դեմքին առկա կնճիռները, փոքր կզակը:
«Հենց այս նախանշաններով կարելի է ճանաչել հանցագործության հակում ունեցող անձին»,- դեռևս 19-րդ դարում ասել է Լոմբրոզոն: Ու թեև ժամանակին Լոմբրոզոյի տեսությունը սուտ գիտություն է համարվել, սակայն նկատենք, որ արտաքին այդ տվյալները կան թե՛ Նեյլանդի, թե՛ Պերմյակովի մոտ:
Գիտնականներից առաջինը Լաֆատերն էր (1741-1801), որ առաջարկում էր կրիմինալի հակում ունեցող մարդկանց արտաքինում նախանշաններ փնտրել: Օրինակ՝ ականջը շրջապատող ուռուցիկ աղեղը մեկնաբանվում է որպես գիշատչի բնազդ, սպանության հակում:
Լոմբրոզոն գտնում էր, որ հանցագործներին հատուկ են նախամարդուն կամ մարդանման կապիկներին բնորոշ հատկություններ ու դիմագծեր: Նա հանցագործների 3 տեսակ է առանձնացնում` մարդասպան, կողոպտիչ և բռնաբարող:
Իսկ ո՞րն է սահմանագիծը 15-ամյա Նեյլանդի և 18-ամյա Պերմյակովի միջև: Հարցի պատասխանը հոգեբանական խորը վերլուծություն է պահանջում: Արդյո՞ք 18-ամյա երիտասարդի ու 15-ամյա անչափահասի միջև կա մեծ տարբերություն, որտե՞ղ է սկսվում և ավարտվում տարիքային այդ սահմանագիծը:
Իսկ հարց չի ծագում արդյո՞ք, թե ինչու են շատ սպանություններ ու հանցագործություններ տեղի ունենում նաև բանակում: Չէ՞ որ նույն տարիքային խմբի մասին է խոսքը, երբ զենք է տրվում 18-ամյա պատանուն: Արդյո՞ք 18 տարեկանում այդ սահմանը հատվում է, և մարդը դառնում է չափահաս ու հավասարակշիռ: Եվ մնում է ենթադրել, որ Պերմյակովի տեղում կարող էր հայտնվել ցանկացած մեկը, որին այդ տարիքում զենք էր վստահված, և հաճախ կատարված հանցագործություններում պետք չէ փնտրել հոգեկան շեղումներ կամ հոգեներգործուն դեղերի ազդեցություն: Ու երբ այդ զենքը հայտնվում է մի մարդու ձեռքին, որն ըստ Լոմբրոզոյի տեսության` նաև գենետիկորեն սպանություն կատարելու հակում ունի, հետևությունները թողնում եմ ձեզ…
Պերմյակովի պարագայում փաստաբանները ժխտեցին տեսակետը, թե նա կարող էր գտնվել հոգեկան շեղման կամ հոգեներգործուն դեղերի ազդեցության տակ: Թամարա Յայլոյանը, որը հրաժարվեց Պերմյակովի պաշտպանությունից, հայտարարեց, որ 18-ամյա երիտասարդը առողջական խնդիրներ չունի և չի տառապում որևէ հոգեկան կամ հոգեբանական շեղումով: Նույնը փաստեց նաև նրա մյուս փաստաբանը՝ Արթուր Դանելյանը: Մարդիկ, որոնք անձամբ են շփվել հանցագործի հետ, փաստում են, որ Պերմյակովը հոգեբանական նորմալ ու հավասարակշիռ վիճակում է, ինչն ապացուցվեց նաև հոգեբանա-հոգեբուժական փորձաքննությամբ:
Դատարանն, իհարկե, դատավճիռ կկայացնի, բայց արդյո՞ք այդպիսով կարելի է հարցը լուծված համարել։
Թե՛ Նեյլանդի և թե՛ Պերմյակովի դեպքում հանցագործության հիմքում վախկոտությունն է, հոգեպես խոցվածությունը, գուցե թերի մանկությունը: Ու թեև Պերմյակովը հատել էր անչափահասության սահմանը` 18 տարին, բայց գուցե մնացել էր նույն անչափահասը, ինչպես 15-ամյա Նեյլանդը, պարզապես այս դեպքում Պերմյակովի ձեռքին ոչ թե կացինն էր, այլ` զենքը:
Ուրեմն որտե՞ղ է սկսվում և ավարտվում անչափահասության սահմանը։ Ի վերջո, որ տարիքից է մարդը դառնում չափահաս կամ հոգեպես առավել հավասարակշիռ։
Այսպիսով, արդյո՞ք նման դաժան սպանությունների հիմքում հանցագործության գենն է խոսում, Լոմբրոզոյի տեսությունը, թե՞ չափահասության ու անչափահասության սահմանը: Գուցե և բոլորովին այլ պատճառ կա հիմքում, բայց մի բան ակնհայտ է` նման գազանությունները կանխելու համար լուրջ հոգեբանական վերլուծություններ ու որոշումներ են պետք` գիտական հիմնավորմամբ: Հակառակ դեպքում նեյլանդներն ու պերմյակովները միշտ են լինելու…
