Գոհար Սարգսյան — Sputnik.
Համիդյան ջարդերի ժամանակ՝ 1895 թվականին, Գուրգեն Յանիկյանի ծնողները փոքրիկ երեխաներին գիրկն առած Էրզրումից փախչում են Կարս:
Տարիներ անց մայրը 2 որդիների հետ որոշում է վերադառնալ իրենց լքված տունն ու վերցնել թաքցրած թանկարժեք իրերը: Գուրգենն ու մայրը թաքնվում են, իսկ ավագ եղբայրը, ձեռքերով փորելով հողը, փորձում է հանել զարդերը: Հենց այդ ժամանակ հայտնվում են թուրքերն ու դաժանաբար սպանում տղային: Գուրգեն Յանիկյանն իր ամբողջ կյանքում չի մոռանում այդ զարհուրելի տեսարանը:
Անցնում են տարիներ: Գուրգեն Յանիկյանը դառնում է կրթված և օրինակելի երիտասարդ՝ մասնագիտությամբ ճարտարագետ: Նրան համոզում են ընդունվել Գևորգյան ճեմարան ու հոգևորական դառնալ: Բայց մերժում է, որովհետև եղբոր դաժան սպանությունը հետք էր թողել նրա հոգում: Հասկանում էր, որ թեկուզ տասնամյակներ անց, բայց պետք է վրեժխնդիր լինի:
«Գուրգեն Յանիկյանը դառնում է հայտնի ու մեծահարուստ մարդ: Նա Պարսկաստանի հպատակություն ուներ: Իր տաղանդի ու միլիոնների շնորհիվ ԱՄՆ-ն նրան ևս քաղաքացիություն տվեց: Այդ ժամանակ նա արդեն ամուսնացել էր: Յանիկյանն ու կինը որոշել էին ԱՄՆ-ում 12 ժամանոց ֆիլմ նկարահանել Հայոց ցեղասպանության մասին: Նա նպատակ ուներ, որ միջազգային հանրության ուշադրությունը սևեռվի Հայոց ցեղասպանության վրա»,- պատմեց ԵՊՀ պատմության ֆակուլտետի դասախոս Հովիկ Գրիգորյանը:
Որքան էլ զարմանալի է, բայց այդ հարցում նրան օգնում էին քրդերն ու որոշ թուրքեր: Յանիկյանը բավականաչափ միջոցներ ծախսեց ֆիլմի նկարահանման համար, բայց սկսածը կիսատ թողեց ֆինանսական սղության պատճառով: Պարսկաստանը նրան պարտք էր 2 միլիոն դոլար, որը հրաժարվեց վերադարձնել ԱՄՆ-ի քաղաքացիություն ստանալու պատճառով:
«Իսկ Միացյալ Նահանգների պետդեպարտամենտը ոչինչ չէր անում այդ հարցում նրան աջակցելու համար: Յանիկյանը մտածում էր, որ ԱՄՆ պետդեպարտամենտը մտածված էր թուրքերին ազատում գլխացավանքից: Այս միջավայրում էլ ձևավորվեց Յանիկյան պետական գործիչը»,-պատմեց մեր զրուցակիցը:
Իր հուշագրություններում Գուրգեն Յանիկյանը գրել է, որ ի սկզբանե նպատակ չի ունեցել զենք գործածելու ու արյուն թափելու, բայց հանգամանքներն են ստիպել: Ու մշակել է իր ծրագիրը հայոց ցեղասպանության հարցը բարձրաձայնելու համար: Յանիկյանը որոշել է սպանել թուրք դիվանագետների: Այդ ժամանակ նա արդեն 78 տարեկան էր:
«Նա իր կյանքի ընթացքում արժեքավոր իրեր էր հավաքել: Ուներ Մարտիրոս Սարյանի հայտնի նկարներից մեկը: Ձեռնարկը կատարելուց շաբաթներ առաջ բերեց և հանձնեց Սարյանի թանգարան: Ուներ հայկական հնագույն արքայական կնիք, բերեց-հանձնեց Հայաստանի պատմության թանգարան:
Նա գալիս էր հրաժեշտ տալու, իր գործերը տնօրինելու: Երևան գալով` ամրապնդվում է որոշումը»,-ներկայացրեց պատմաբանը:
Նրա խոսքով՝ Յանիկյանը պատահական չէր ընտրել թուրք դիվանագետներին: Մի անգամ հանդիպել էր Սան Ֆրանցիսկոյում Թուրքիայի հյուպատոսին ու ասել՝ ողորմելի մարդ էր, չեմ ուզում իմ արարքը նման խղճուկի վրա գործադրել: Նրան պետք էր, որ իր վրեժխնդրության զոհը լուրջ դիվանագետներ դառնային:
«Նրա մոտ թուրքական հին դրամ կար, որի վրա աշխարհի տարբեր երկրների պետական գործիչների ստորագրություններ կային: Նաև կար մի նկար, որն իր ասելով Աբդուլ Համիդի ննջասենյակից էր հանված: Իրեն կիսացնդած մեկն է ձևացնում, որը հանուն շքանշաններ ստանալու պատրաստ է դա նվիրաբերել թուրքական պետությանը: Լոս Անջելեսում Թուրքիայի հյուպատոսին ու նրա տեղակալին դրանք ցույց տալու պատրվակով խաբում-բերում է իր տուն»,- պատմեց Հովիկ Գրիգորյանը:
Վճռական պահին Յանիկյանը ներկայանում է, ասում իր ով լինելը: Թուրք հյուպատոսը աթոռը վերցնում է, որ հարվածի նրա գխին, բայց մինչ այդ արդեն փամփուշտներն ուղղվել էին հյուպատոսի ու նրա տեղակալի ուղղությամբ:
Այդ դեպքից հետո նա ինքն է զանգահարում ոստիկանություն ու պատմում եղելությունը: Նա գիտեր՝ ինչ վճիռ կկայացվեր:
Գուրգեն Յանիկյանին դատապարտում են ցմահ ազատազրկման: 8 տարվա բանտարկությունից հետո բողոքարկում են վճիռն ու Յանիկյանին ազատ արձակում: Ազատության մեջ ապրում է ընդամենը 2 ամիս:
Գուրգեն Յանիկյանին ԱՍԱԼԱ-ի նախահայր են համարում: Նա համակրում էր Հայոց ցեղասպանության մասին բարձրաձայնող տղաներին ու նրանց «զավակ» անվանում:
Գուրգեն Յանիկյանն իր հուշագրության մեջ հստակ նշել է, որ իրազեկող տարբեր խաղաղ միջոցներ գործի դնելու անարդյունավետությունից հետո է անցել զինված պայքարի: Քանզի աշխարհը փակել էր ականջները 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանության վերաբերյալ:
