Լաուրա Սարգսյան, Sputnik.
Դարեր ի վեր Կոստանդնուպոլիսը (այժմ՝ Ստամբուլ) հայկական մեծ համայնք է ունեցել, որը մեծ կշիռ և ազդեցություն է ունեցել ոչ միայն քաղաքի քաղաքական վերնախավում, այլև՝ կենսագործունեության տարբեր ոլորտներում:
Հայերը կարևոր պաշտոններ են զբաղեցրել Օսմանյան կայսրության շրջանում և աջակցել են Կոստանդնուպոլիսի հայ համայնքին: Ստամբուլն ի սկզբանե «հակադրությունների քաղաք» չէր, քանի որ ինտենսիվ շինարարությունը սկսվել է 18-րդ դարում:
«Բալյանների նշանավոր տոհմի երեք սերունդները 18-րդ դարի վերջից կառուցել են Ստամբուլը և նախկին քրիստոնեական քաղաքից վերածել մահմեդականի: Նրանք բազմաթիվ ճարտարապետական հուշարձաններ, ինստիտուտներ և գլխավոր կենտրոններ են կառուցել»,- Sputnik Արմենիայի թղթակցի հետ զրույցում ասաց պատմական գիտությունների թեկնածու, Խաչատուր Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարանի պատմության ամբիոնի դասախոս Սուսաննա Խաչատրյանը:
![Преподаватель кафедры истории Армении при армянском государственном педагогическом университете, к.и.н. Сусанна Хачатрян Преподаватель кафедры истории Армении при армянском государственном педагогическом университете, к.и.н. Сусанна Хачатрян - Sputnik Արմենիա](https://cdn.am.sputniknews.ru/img/349/86/3498645_0:0:1600:1076_600x0_80_0_0_22dcf0e8674c150b9d6067be41f15557.jpg)
Արխիվային տվյալների համաձայն՝ հենց Բալյաններն են բազմաթիվ նախագծերի հեղինակները: Ստանալով այս կամ այն շինությունը կառուցելու պատվերը՝ նրանք բազմաթիվ հայ վարպետների են աշխատանքի ընդունել:
«Պահպանված փաստաթղթերը վկայում են, որ Բալյաններն Արևմտյան Հայաստանի հայերի են աշխատանքի վերցրել սուլթանի թույլտվությամբ»,- ասաց Խաչատրյանը:
Այս կամ այն համալիրի և ճարտարապետական հուշարձանի շինարարության նախագիծը, շինարարությունից զատ, ներառել է նաև ներքին ձևավորումը՝ ընդհուպ մինչև ինտերիերի դասավորություն:
Բալյանների տոհմի բոլոր ներկայացուցիչներն աշխատել են այդ ոճով, նրանք ըստ էության ճարտարապետությունում օսմանյան ոճի հիմնադիրներն են դարձել:
«Կարապետ Բալյանը պատվերը կատարելուց առաջ մեկնում էր Արևմտյան Հայաստան, ուսումնասիրում Անի քաղաքի ճարտարապետությունը և այնուհետև ստեղծում Կոստանդնուպոլիսի ճարտարապետական գլուխգործոցները»,- նշեց Խաչատրյանը:
![Մանկավարժական համալսարանում գործող թանգարանում Մանկավարժական համալսարանում գործող թանգարանում - Sputnik Արմենիա](https://cdn.am.sputniknews.ru/img/349/85/3498561_0:0:1599:1004_600x0_80_0_0_a97a56a5f61b429faaf83d00a47d653a.jpg)
![Մանկավարժական համալսարանում գործող թանգարանում Մանկավարժական համալսարանում գործող թանգարանում - Sputnik Արմենիա](https://cdn.am.sputniknews.ru/img/349/84/3498482_0:0:1599:1004_600x0_80_0_0_27d29ae828ef9f0168baeaae79ea3bfe.jpg)
![Մանկավարժական համալսարանում գործող թանգարանում Մանկավարժական համալսարանում գործող թանգարանում - Sputnik Արմենիա](https://cdn.am.sputniknews.ru/img/349/82/3498282_0:0:1599:1004_600x0_80_0_0_71cb8b3869242e2e16c7ca4d5c8619e9.jpg)
![Մանկավարժական համալսարանում գործող թանգարանում Մանկավարժական համալսարանում գործող թանգարանում - Sputnik Արմենիա](https://cdn.am.sputniknews.ru/img/349/82/3498205_0:0:1600:1004_600x0_80_0_0_f2859d389ad733349048e43fc1d159f9.jpg)
![Մանկավարժական համալսարանում գործող թանգարանում Մանկավարժական համալսարանում գործող թանգարանում - Sputnik Արմենիա](https://cdn.am.sputniknews.ru/img/349/81/3498105_0:0:1599:1005_600x0_80_0_0_4f93885f6bad311555f6d35b7b639946.jpg)
![Մանկավարժական համալսարանում գործող թանգարանում Մանկավարժական համալսարանում գործող թանգարանում - Sputnik Արմենիա](https://cdn.am.sputniknews.ru/img/349/79/3497933_0:0:1600:1005_600x0_80_0_0_f506bea2c46c0006900d7f1be5c59f35.jpg)
Կարապետի որդիները շարունակել են հոր գործը, բայց ի տարբերություն նրա, կրթությունը ստացել են Փարիզում և, հայկական բաղադրիչից բացի, նաև եվրոպական շունչ են բերել Ստամբուլ: Ու հայկական և եվրոպական ճարտարապետության միաձուլման արդյունքում ծնվել է Ստամբուլի օսմանյան ոճը:
Մինչև 19-րդ դարի վերջը շինարարության մենաշնորհը Բալյանների ձեռքում էր: Իրավիճակը փոխվեց հայերի կոտորածից հետո (1894-1896թթ.), որն իրագործվեց Աբդուլ Համիդ II սուլթանի հրամանով: Նշանավոր տոհմը ստիպված էր գաղթել՝ թողնելով մի փառահեղ ժառանգություն, որը մինչև հիմա զարդարում է Ստամբուլը:
Բալյանները կառուցել են Դոլմաբահչե ամրոցը, Բայազեթի հրդեհային կայանը, Բեշիկթաշ ամրոցը, Արնավուտկյոյ Վալիդե սուլթանի ամրոցը, ինչպես նաև Օրթակեյ թաղամասում տեղակայված Աստվածածնի Հայկական եկեղեցին, Բեյլերբեյ դղյակը, Պերտևնիալ Վալիդե մզկիթը և Կասիմփաշի ռազմածովային նախարարության շենքը: