Դմիտրի Պիսարենկո, Sputnik.
Այն եզակի դեպքերից էր, երբ գլխավոր դերում բեմի դեկորացիան էր: Ամեն ինչ արված էր, որ ներկաներն անցյալ տեղափոխվեին մտովի: Լեփ-լեցուն դահլիճի առաջ դրված իրերը ХХ դարի վերջին տասնամյակի անբաժանելի մասն էին կազմում. կերոսինով աշխատող լամպ, պրիմուս, մոմեր, չոր սպիրտի տուփեր, «ֆուջիկա» և «ալադին» (հարավ-կորեական և ճապոնական արտադրության նավթավառ):
Շաբաթ երեկոյան կազմակերպված միջոցառումը սկսվեց հովհարային անջատումով: Դահլիճ բերեցին մոմերն ու արևածաղկի սերմերը:
Երևանցիները սովորաբար հենց այսպես էին անցկացնում իրենց երեկոները՝ սպասելով, որ հոսանքը գոնե մեկ ժամով կմիացնեն և կհաջողվի հաջորդ օրվա ուտելիք պատրաստել, լվացք անել, իրերն արդուկել կամ պարզապես հեռուստացույց դիտել: Բնակարաններում տեղադրված վառարանների շուրջ հավաքված ստեղծագործ մտավորականությունը արևածաղկի սերմ էր մաքրում ու սուրճ խմում, որը պատրաստվում էր հենց այդ նույն վառարանի վրա: Վայելում էին վառարանի մեջ խորոված կարտոֆիլն ու զրուցում կյանքի մասին՝ ժամանակ առ ժամանակ այդ ամենին գումարելով էժանագին ոգելից խմիչքների փոքր չափաբաժինները:
«Ես կանգնած եմ մի բեմում, որն այդ մութ տարիներին ինքս եմ պատրաստել: Հենց այն ժամանակ մենք որոշեցինք թատրոնում ևս մի բեմահարթակ սարքել: Մշակութային այս կենտրոնը ծնվեց շրջափակման տարիներին, այսինքն ծանր կենցաղը մեզ չկոտրեց, այլ արարման դրդեց», — նշեց միջոցառման կազմակերպիչ, գրող և թատերական գործիչ Ռուբեն Փաշինյանը:
Նրա խոսքով՝ երբ մի քանի տարի առաջ ռուս գրողների հետ հանդիպում էին ունեցել Ծաղկաձորում, հյուրերն ապշել էին:
Հայ գրողները պատմել էին 90-ականների կյանքի մասին ու հաճախ օգտագործել «շրջափակում» բառը: Ռուսաստանցիները չէին հասկացել՝ ինչի մասին է խոսքը. նրանց մոտ «շրջափակում» բառն ասոցացվում է բացառապես Լենինգրադի հետ:
Շատերի համար բացահայտում էր դարձել այն, որ Հայաստանը դաժանագույն էներգետիկ և տրանսպորտային շրջափակման մեջ է եղել, որ երկաթուղային հաղորդակցություն կար միայն Վրաստանի հետ, քանի որ Ռուսաստան տանող ճանապարհը փակ էր Աբխազիայի հետ ունեցած կոնֆլիկտի պատճառով:
Ադրբեջանի հետ սահմանը նույնպես փակ էր, բայց՝ անհասկանալի պատճառներով, իսկ Թուրքիան էլ աջակցում էր եղբայրական Ադրբեջանին: Հայաստան մտնող գազատարն անդադար դիվերսիաների էր ենթարկվում: Ու մարդիկ օրեր շարունակ անցկացնում էին մթության ու ցրտի մեջ: Արտաքին աշխարհի հետ հաղորդակցվելու միակ ավտոճանապարհն Իրան էր տանում, իսկ դա բավարար չէր միջազգային հաղորդակցության համար:
«Այս ամենի մասին մանրամասն իմանալուց հետո ռուս հայտնի գրող Եվգենի Պոպովն առաջարկեց Երևանում շրջափակման տարիները ներկայացնող թանգարան ստեղծել և խորհուրդ տվեց նաև պատմվածքների ժողովածու հրատարակել», — ասաց Փաշինյանը:
Ժողովածուն վիրտուալ ստացվեց: Անվանումն էլ՝ «բլոկադա.am»-ն ընդգծեց նոր ժամանակը` համացանցի դարաշրջանը: Այս ալմանախի կարևորությունն այն է, որ չի վաճառվում:
Կազմողները կարծում են, որ հիշողությունն անգին է, և ավելի լավ է պատմել այդ հիշողությունների մասին: Ժողովածուն կարելի է անվճար վերբեռնել համացանցից: Բացի այդ խորհրդանշական է, որ պատմվածքները, որոնք ХХI դարում կարելի է առցանց կարդալ, պատմում են ХХ դարավերջի հոսանքազրկման մասին:
«Այն տարիներին, երբ ներկայացումների ժամանակ հոսանքն անջատվում էր, բեմը լուսավորվում էր հանդիսատեսի աչքերով», — ընթերցումներից առաջ ներկաներին ասաց միջոցառման վարողը:
Մութ բեմից, դահլիճից եկող մոմերի առկայծող լույսի ներքո հնչեցին ռեժիսորներ Ալեքսանդր Գրիգորյանի և Ռուբեն Բաբայանի, արվեստագետ Սուսաննա Հարությունյանի, լրագրողներ Աշոտ Ղազազյանի և Նելլի Մադաթյանի, բանաստեղծ Նարինե Քարամյանի պատմությունները… Նրանց մեջ էի նաև ես` այս տողերի հեղինակը: Ելույթը սկսվեց հումորով, որը ներդաշնակորեն իր տեղը գտավ երեկոյի դրամատուրգիայում:
Դահլիճում նստածներից ոմանք կաշկանդվում էին մթությունից ու ժամանակ առ ժամանակ խնդրում էին միացնել լույսը: Ես առաջարկեցի պատկերացնել, թե էլեկտրիկն այցելել է մեզ ու որոշակի պայմաններով առաջարկում է մետրոյի մոտակա կայարանից «լևի լույս քաշել» մեր բնակարան: Հանդիսատեսին դուր եկավ ասածս, բայց կազմակերպիչները որոշեցին ոչինչ չփոխել:
«Ի պետս քաջության» կոնծած կոնյակն առանձնապես չօգնեց ինձ. ձայնս դողում էր բեմում: Իսկ երբ վերադարձա դահլիճ, հիշեցի իմ հին սթենդափներից մեկը, որն արել էի հեռուստառեպորտաժի համար: Հայաստանի 90-ականների կյանքը համեմատել էի սրտի հետ: Երբեմն սիրտն էլ է հայտնվում շրջափակման մեջ, բայց դրա հետ մեկտեղ չի դադարում բաբախել:
Երեկոյի ավարտին բոլորը ստացան 92-95 թվականներին բաղձալի համարվող հացի կտրոնները: Կազմակերպիչներն ամեն դեպքում հիշեցրին, որ այսօր դրանցով հաց գնել հնարավոր չէ: Ու շատ լավ կլիներ, եթե միշտ այդպես լիներ…
