Նելլի Դանիելյան. Sputnik.
Գիտական ամսագրերի մեծ մասին չի հետաքրքրում, թե ինչ է գրված հոդվածում, շատ ավելի կարևոր է, որ դրա դիմաց վճարված լինի: ԱՄՆ-ում կատարված փորձը վկայում է, որ գումարի դիմաց գիտական ամսագրերից շատերը պատրաստ են տպագրել ամեն ինչ, անգամ` հայհոյանք:
Ամերիկյան մի նախաձեռնություն փորձել է գիտական ամսագրում սահմանված գումարի դիմաց 863 հայհոյանք պարունակող գիտական հոդված տպագրել: Գումարը վճարվել է, հայհոյանքներով համեմված հոդվածը` լույս տեսել:
Հայաստանում հայհոյանքներ առայժմ չեն տպագրվել, բայց մեր երկրում հրապարակվող գիտական ամսագրերում լույս տեսնող հոդվածներում էլ, հայ գիտնականների խոսքով, չափազանց շատ է գրագողությունը:
«Այդ հոդվածները չեն գրախոսվում, փողով էլ տպագրում են, կամ ասում են` լավ տղա է, պրոֆեսոր է, այս է, այն է, եկեք տպենք։ Այս դեպքում որակը սարսափելի ընկնում է, գրագողությունը` շատանում»,- ասում է հոգեբանական գիտությունների դոկտոր Սամվել Խուդոյանը։
Տնտեսագետ Կարապետ Առաքելյանն էլ կարծում է, որ գիտական հոդվածներ ունենալու ձգտումը ոչ միայն վարկանիշի խնդիր է, այլև գիտական աստիճան ստանալու պահանջ: Այստեղից էլ առաջանում է ուրիշի աշխատությունը սեփականացնելու միտքը:
«Գիտնականի աշխատանքի գնահատման անհրաժեշտություն է առաջանում՝ ինչ է կատարել, ինչպես գնահատել այդ արդյունքը, ինչ է տալիս դա գիտությանը կամ մարդկությանը: Հրապարակումների անհրաժեշտությունն այդտեղից է առաջանում, դրա համար Արևմուտքը մշակել է ցիտման ինդեքսներ։ Ռուսաստանը վերցրել է նմանօրինակ տարբերակ, որ ինչքան շատ են ցիտում քեզ, քո արժեքը բարձրանում է, և այնտեղ գործակիցներ կան սահմանված հեղինակի, հոդվածի համար»,-ասում է տնտեսագետը:
Իսկ Հայաստանում գրագողությունն այնքան տարածված ու ընդունված է, որ նույնիսկ պարսավանքի չի արժանանում, նշում է Սամվել Խուդոյանը։
«Արտասահմանում եթե բռնեցին, այլևս ընդհանրապես այդ ոլորտ կարող է մուտք չունենաս: Աշխատավայր են ուղարկում, խայտառակ են անում, իսկ մերոնց գրագողերն ասում են` ինչի են մեզ ասում, մենք նորմալ նստել, արտագրել ենք»,- նշում է նա։
Հայ գրագողերը քիչ են բացահայտվում, քանի որ հայաստանյան գիտական ամսագրերը ոչ միայն չեն գրախոսվում, այլև նույնիսկ չեն էլ կարդացվում նույն այդ գիտական շրջանակների կողմից: Իսկ գողությունները կատարվում են լայն հնարավորություն ընձեռող համացանցի միջոցով:
«Ես, օրինակ, զարմանում էի, որ մեր իրանցի ուսանողների մոտ տեսնում էի զրոյական մակարդակ, բայց ամերիկյան, անգլիական ամսագրերում հոդվածներ ունեն: Ինտերնետում նայում եմ, տեսնում` ուրիշի հոդվածը վերցրել, իր անունը գրել է ու ամսագրում տպել»,- իր փորձից պատմում է Մանկավարժական համալսարանում դասավանդող Սամվել Խուդոյանը:
Հայ գիտնականները գերադասում են իրենց աշխատությունները տպագրել արտասահմանում, ավելի հաճախ` Ռուսաստանում և հիմնականում այն լուրջ գիտական պարբերականներում, որտեղ հոդվածի դիմաց գիտնականից գումար չեն պահանջում:
Ընտրությունը պայմանավորված է ոչ միայն արտասահմանում ճանաչելի լինելու ձգտմամբ, այլև սոցիալական գործոնով, քանի որ լուրջ գիտական պարբերականները գիտական արժեք ներկայացնող հոդվածների դիմաց հեղինակից գումար չեն պահանջում: Իսկ իրական գիտնականի համար Հայաստանում մեկ հոդվածի դիմաց սահմանված 20 000 դրամ արժեքը լուրջ գումար է:
Sputnik Արմենիայի հարցին, թե ինչով են ապրում այսօր հայ գիտնականները, մեր զրուցակիցները միաբերան նշեցին` դրամաշնորհներով: Բայց այստեղ էլ անարդարությունն անխուսափելի է:
«Գրանտը շահում է այս մարդու ընկերը, այն մարդու բարեկամը: Ծանոթ-բարեկամի սկզբունքն այստեղ էլ է գործում։ Գրագողը կարող է արդյունավետ գիտնական լինել, որի գրեթե բոլոր աշխատանքները գրագողություն են»,- ասում է Սամվել Խուդոյանը:
Իր գործընկերոջ այս միտքը մեզ հետ զրույցում չհերքեց նաև տնտեսագետ Կարապետ Առաքելյանը` չբացառելով, սակայն, որ մրցույթը կարող է և արդար անցկացվել:
Ընդ որում, գրանտներ ավելի շատ հատկացվում են բնագիտական ոլորտներին, իսկ հումանիտար գիտություններում վիճակն ավելի անմխիթար է:
