Լաուրա Սարգսյան, Sputnik.
Հյուսիսային պողոտայի անհոգի բարձրահարկերն ընդլայնվում են՝ կլանելով ճարտարապետական հուշարձանները, բազմադարյա պատմություն ունեցող տները: Նման վիճելի և «միայն քանդման ենթակա» տներից է Փավստոս Բուզանի 38 հասցեում գտնվող տունը:
15 ոսկեդրամով ձեռք բերված տունը
«Պապիկս գնել է այդ 300 քմ հողատարածքը 1888թ.-ին 15 ոսկեդրամով: Մեր ընտանիքի անդամները եղել են բուրժուազիայի ներկայացուցիչներ՝ տատիկս Աֆրիկյանների տոհիմից է, իսկ պապիկս՝ Տեր-Աբրահամյան քահանաների հետնորդը»,- Sputnik Արմենիայի թղթակցի հետ զրույցում պատմում է №38 տան բնակիչ Նաիրան:
Տունը երկհարկանի էր: Առաջին հարկում ապրում էին ծառաները, իսկ Աֆրիկյան-Տեր-Աբրահամյանների ընտանիքը գտնվում էր երկրորդ հարկում:
Բարձր առաստաղներ, խոհանոց, լոգասենյակ… Ծառայողական սենյակներին կից հաց էին թխում, ձիերին կերակրում, ուտելիք պատրաստում տերերի համար:
Քարերով կառուցված դալանով կամ կամարով դուրս ես գալիս բակ, որտեղ կողք կողքի կանգնած են կիսաքանդ, ժամանակի ընթացքում հնացած պատերը: Դրանք արիստոկրատի կամ բուրժուայի տուն չեն հիշեցնում, թեև այստեղ ժամանակին ապրել ու արարել է Նաիրայի հարուստ ընտանիքը:
Կիսադատարկ բակ և հին, փակ դռներ, որոնք տարբեր սենյակներ են տանում: Դասական կառուցվածքի քարե աստիճանների մոտ գտնվող ասֆալտապատ տարածքը մամռակալել է: Փոքրիկ կոճղը վկայում է, որ այստեղ ժամանակին ծառեր են եղել:
Փորաքանդակներով զարդարված պատշգամբներ, աղյուսով և տուֆով շարված պատեր: Երկրորդ հարկը կիսաքանդ է: 1990-ական թթ.-ի սկզբին՝ երկրի համար ծանր տարիներին, հյուրասենյակի հատակը որպես վառելիք է ծառայել:
«Մենք վառել ենք հատակը, կահույքը, որպեսզի տաքանանք: Շատ ծանր ժամանակ էր, ոչ թե ապրում էինք, այլ՝ գոյատևում»,- հիշում է տանտիկինը:
Հյուրասենյակի գեղեցիկ, հին կահույքից մնացել են ծակ առաստաղը, կիսաքանդ հատակը, աղբակույտերն ու միայնակ լամպը: Այսօր 19-րդ դարի ճարտարապետական հուշարձանի հյուրերն են շեկ կատուն ու սեզոնային տեղումները, չէ՞ որ տան տանիքի մի մասը քանդել է քամին:
«Հիշում եմ, թե ինչպես ենք այստեղ ապրել, մեծացել… Բակում ամռանը պատսպարվում էինք տապից. բակն ամբողջովին պատված էր խաղողի որթերով»,- հիշում է Նաիրան:
Ոչնչացման գործընթացը սկսվել է ԽՍՀՄ-ի ժամանակաշրջանից
Բուզանդի փողոցի տները քանդելու մասին հայտարարվել է դեռ 1968թ.-ին: Ու այդ ժամանակից ի վեր մարդիկ ապրում են սպասման մեջ: Այդ որոշմամբ մեկնարկել է Երևանի ամենակոլորիտային փողոցներից մեկի ոչնչացման գործընթացը, որը կառուցվել է 19-րդ դարի 30-ական թթ.-ին:
Երկու դարում փողոցը վերանվանվել է մի քանի անգամ: Սկզբում կրում էր հետևազորի գեներալ Վասիլի Բեյբութովի անունը, 20-րդ դարի սկզբին վերանվանվեց Հայ հեղափոխական դաշնակցության հիմնադիրներից մեկի՝ Սիմոն Վրացյանի անունով, հետո՝ ռուս քաղաքական գործիչ Յակով Սվերդլովի անունով, և միայն անկախության հաստատումից հետո մինչ օրս փողոցը կրում է հայ պատմիչ Փավստոս Բուզանդի անունը:
Տները քանդելու և բարձրահարկ շենքեր կառուցելու ակտիվ գործունեության նոր ալիքը սկսվել է 1990-ականների վերջին: Նաիրան Բուզանդի փողոցի շատ բնակիչների նման մինչև վերջ պայքարել է իր արդեն կիսաքանդ տան համար և այդտեղ մնացել մինչև վերջ: Վերջին կաթիլը դարձել է կոյուղու գործունեության դադարեցումը:
«Ամեն ինչ սառել էր, խողովակները պայթել էին ցրտից, քանի որ անհնար էր նույնիսկ տաքացնել տունը: Այդ ժամանակ ամուսինս որոշեց, որ պետք է տեղափոխվենք: Մենք կարող էինք ինչ-որ բան փոխել, բայց ինչու՞… Միևնույն է տունը քանդելու էին»,- պատմում է Նաիրան:
Մինչև հիմա Բուզանդի փողոցի բնակիչները դատական վեճերի մեջ են անօթևան չմնալու համար: Նաիրայի ընտանիքն 9 տարի շարունակ պայքարում է իր իրավունքների համար, և հիմա նրանց գործը գտնվում է դատարանում: Երեք տարի է՝ վարձով են ապրում և սպասում են իրենց գործով որոշմանը:
Հետ նայելով մենք տեսնում ենք անցյալը, որը մեզ առաջ շարժվելու ուժ է տալիս և իմացություն, որ մեր հետևում երկար պատմություն կա: Մենք ողջ ենք, քանի դեռ հիշում են մեզ, քանի դեռ տուֆակերտ պատերը հիշողություն են պահպանում մեր մասին՝ մարդկային ջերմությունը փոխանցելով գալիք սերունդներին: Մենք ողջ ենք, քանի դեռ հիշում ենք պատմությունը, իսկ պատմությունը պահպանում է մեր մասին հիշողությունը:
