ԵՐԵՎԱՆ, 10 հունվարի — Sputnik. Ուղիղ 96 տարի առաջ հիմնադրված Ազգերի Լիգայի հիմնադիրները մերժել են կազմակերպության կանոնադրության փոփոխությունը, որով Ճապոնիան առաջարկում էր սահմանել ռասայական հավասարության սկզբունքը:
Այսպիսով, որպես անկախ պետություններ Ազգերի լիգայի կազմում ընդգրկվեցին Աբիսինիան (Եթովպիան), Չինաստանը, Ճապոնիան, ընդ որում այս երկրների ժողովուրդներն իրենց ծագման առումով եվրոպացիներին հավասար չէին համարվում:
Լիգայի ստեղծման նախագիծը քննարկվում էր դեռևս Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին: Դրա ավարտից երկու տարի անց` 1920 թվականի հունվարի 10-ին, տեղի ունեցավ Ազգերի լիգայի առաջին նիստը, իսկ կազմկերպության գործունեությունը դադարեցվեց 1946 թվականի ապրիլի 18-ին՝ ՄԱԿ-ի ձևավորումից հետո: Ազգերի լիգայում իրենց գործնական արտահայտումը գտան այն գաղափարներն ու նախագծերը, որոնք առաջարկվում էին դեռևս 17-րդ դարից սկսած մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմը:
Ի սկզբանե Ազգերի լիգայում ընդգրկված էր 44 պետություն, որոնցից 31-ը Առաջին համաշխարհային պատերազմին մասնակցել էր Անտանտի կողմից, իսկ 13-ը չեզոք դիրք էր գրավել: ԱՄՆ-ն Ազգերի լիգայի կանոնադրությունը չվավերացրեց ու չընդգրկվեց դրա կազմում, իսկ Խորհրդային Ռուսաստանը ընդհանրապես հրավեր չստացավ: 1920 թվականին գոյություն ունեցող 65 խոշոր պետություններից բոլորը, բացառությամբ ԱՄՆ-ի ու Սաուդյան Արաբիայի (ձևավորվել է 1932 թվականին). այս կամ այն ժամանակահատվածում Լիգայի անդամ են եղել:
Լիգայի անդամները պարտավորվում էին «հակազդել ագրեսիային, հարգել Լիգայի անդամների տարածքային ամբողջականությունն ու քաղաքական անկախությունը»: Յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում Խորհուրդը պետք է գնահատեր ագրեսիայի չափն ու այն կասեցնելու միջոցների սահմանաչափը: Լիգայի ցանկացած անդամի դեմ իրականացրած ագրեսիան պետք է դիտարկվեր որպես Լիգայի բոլոր անդամներին ուղղված պատերազմի ակտ: Այդ դեպքում բացի Խորհրդի առաջարկած պատժամիջոցներից, բոլոր պետությունները պետք է դադարեցնեին այդ պետության հետ ցանկացած հարաբերություն: Իսկ պատժամիջոցները պետք է կրեին միայն դիվանագիտական կամ տնտեսական բնույթ, քանի որ Ազգերի լիգան սեփական զինված ուժեր չուներ:
Ազգերի Լիգայի տապալումը շատերը կապում են այն բանի հետ, որ վերջնական հայեցակարգում գոյություն ուներ եվրոպական գերտերությունների գերակայություն, ու այդ պետությունները չէին ցանկանում հրաժարվել իրենց կայսերական ռազմավարությունից:
Մյուս կողմից` Ազգերի լիգան, իր ստեղծողների մտահղացմամբ ու հռչակագրի համաձայն, պետք է դառնար Համաշխարհային կազմակերպություն, որը պետք է կարգավորեր միջազգային հակամարտություններն ու աշխարհում խաղաղություն պահպաներ: Այս սկզբունքը խաթարվեց ստեղծման առաջին իսկ օրվանից իր կազմում մի շարք պետությունների բացակայության պատճառով: Նույիսկ եթե հետպատերազմական տարիներին աճող հակասությունների պայմաններում Ազգերի լիգայի թուլության ուրիշ պատճառներ չլինեին, կազմակերպության կազմում ԽՍՀՄ-ի (բացառությամբ`1934-1939 թթ.) ու ԱՄՆ-ի բացակայությունը կանխորոշում էր միջազգային քաղաքական խնդիրների լուծման հարցում դրա անկարողությունը:
Կազմակերպության մայրամուտի պատճառը դարձավ Չինաստանի նկատմամբ Ճապոնիայի (Լիգայի հիմնադիր պետություն) ագրեսիային արդյունավետ դիմադրություն ու հակահարված տալու անկարողությունը: Լիգան կարողացավ հակադրել միայն իր հատուկ հանձնաժողովի «թղթային եզրակացությունը»: Ճապոնիան բացահայտ արհամարհեց այդ եզրակացությունը, իսկ 1933 թվականի մարտին դուրս եկավ Լիգայի կազմից: Նույն թվականին Կազմակերպության շարքերը լքեց Գերմանիան, որը 1926 թվականից Լիգայի խորհրդի մշտական անդամ էր:
Դրանից հետո Իտալիան հարձակվեց Եթովպիայի վրա և 1937 թվականին նույնպես դուրս եկավ Ազգերի լիգայի կազմից: Սրանց հաջորդեցին ևս մի քանի իրադարձություններ՝ Գերմանիան զորք մտցրեց ապառազմականացված Ռեյնի տարածք, Իսպանիայում ֆալանգիստների աջակցությունը, Ավստրիայի բռնի միացումը Գերմանիային ու Չեխոսլովակիայի բաժանումը:
Ազգերի լիգայի լիազորությունները վերջնականապես դադարեցվեցին Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո՝ 1946 թվականի ապրիլի 18-ին, ՄԱԿ-ի կանոնադրության ուժի մեջ մտնելուց կես տարի անց:
