ԵՐԵՎԱՆ, 7 հունվարի — Sputnik. Հին ժամանակներից ի վեր հայերը և հրեաները ապրում էին ինչպես միմյանց հարևանությամբ` Մերձավոր Արևելքում, այնպես էլ կողք-կողքի` աշխարհի այլ երկրներում: Հայ ու հրեա ժողովուրդների ճակատագիրն այնպես է դասավորվել, որ երկուսին էլ անկախության ձեռք բերման ճանապարհին բաժին են ընկել բազում պատմական դժվարություններ:
Ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ Իսրայելի կյանքում էական դեր է խաղում սփյուռքը: Երկու երկրներն էլ ստիպված են իրենց քաղաքականությունը վարել` հաշվի առնելով սփյուռքի ներկայացուցիչների կարծիքը: Ընդ որում, երկու պետություններն էլ անկախության ձեռք բերման այնքան էլ երկար պատմություն չունեն: Իսրայելն իր ազգային պետությունը ձեռք բերեց 1948 թվականին, իսկ Հայաստանը 20-րդ դարի ընթացքում երկու անգամ անկախացավ. առաջին անգամ` 1918 թվականին, իսկ երկրորդ անգամ` 1991 թվականին և պահպանում է այն մինչ այսօր:
Մեկ այլ տխուր իրադարձություն, որը միավորում է հայերին ու հրեաներին` 20-րդ դարում մարդկության հանդեպ իրականացված ոճրագործությունը: Հայոց ցեղասպանությունը դարձավ մարդկության նկատմամբ իրականացված առաջին զանգվածային հանցագործությունը: Ավելի քան 1.5 միլիոն հայ սպանվեց Օսմանյան կայսրությունում: Ներկայիս սփյուռքի ներկայացուցիչների մեծամասնությունը ցեղասպանությունից սակավաթիվ փրկվածների ժառանգներն են:
Իհարկե, լոբբինգի առումով չի կարելի համեմատել հայկական ու հրեական սփյուռքը, սակայն երկուսն էլ զգալի ազդեցություն ունեն ԱՄՆ-ի սենատի, Ֆրանսիայի Ազգային ժողովի ու Ռուսաստանի դաշնության պետդումայի վրա:
Գոյություն ունի նաև միջերկրածովային տենդ, որը Հայաստանում հայտնի է որպես Երևանյան հիվանդություն: Այս հիվանդության հիմնականում տառապում են հայերն ու հրեաները: Համարվում է, որ այս հիվանդությունը կարող է առաջանալ միայն հին ժողովուրդների մոտ, ովքեր բնակվել են Միջերկրական ծովի ավազանում (անկախ նրանց ներկայիս բնակության վայրից): Այսինքն, եթե դու բրուքլինյան հրեա ես, ով երբեք Իսրայելում չի եղել, դու կարող ես հիվանդանալ այդ հիվանդությամբ այնպես, ինչպես մշտապես Իսրայելում բնակված հրեան:
Գաղտնիք չէ, որ Իսրայելում բնակվում է ավելի քան 6 միլիոն հրեա, այն դեպքում, երբ ամբողջ աշխարհում ապրող հրեաների թիվն ավելի մեծ է: Ընդ որում, հրեաների մածամասնությունը թաքցնում է իր ազգությունը: Ինչպես և արտասահմանում բնակվող հայերը հաճախ փոխում են իրենց ազգանուն` հարմարեցնելով բնակության երկրին: Օրինակ` Հայաստանում ծնված Հովհաննես Այվազյանն ավելի ուշ փոխեց իր անունն ու դարձավ Իվան Այվազովսկի կամ էլ Շահնուր Վաղինակ Ազնավուրյանը, ով ավելի հայտնի է որպես Շառլ Ազնավուր: Նման օրինակները հրեաների շարքում ավելի շատ են, քանի որ հանգամանքների բերումով նրանք ստիպված էին ավելի հաճախ, քան հայերը, թաքցնել իրենց ազգությունը: Մարկ Շագալը հազիվ թե այդքան հայտնի դառնար ու այդպիսի ճանաչում ձեռք բերեր, եթե ստեղծագործեր իր իրական անունով` Մովշա Խացկելևիչ Շագալ: Իսկ Նատալի Պորտմանը կարող է չարժանանար «Օսկարի», եթե չփոխեր Խերշլագ ազգանունը:
Ինչպես ժամանակակից Իսրայելի բնակչությունը վախի մեջ է ապրում, քանի որ շրջապատված է արաբներով, ամեն օր ազգային ատելության հողի վրա բազմաթիվ ահաբեկչություններ ու հանցագործություններ է կանխում, այնպես էլ հայերը փորձում են չհուսալքվել, թեև յուրաքանչյուր օրը սահմանին նոր զոհեր է բերում ու նոր սպառնալիքներ` մարտական տրամադրված հարևանների կողմից: Սակայն հետաքրքիր է, որ եթե Հայաստանում գործող զորքի թիվը հասնում է 50 000-ի, ապա Իսրայելում այն 168 000 է: Ընդ որում, Հայաստանի հանրապետության զինված ուժերից միայն քանակաական առումով չի տարբերվում Իսրայելի պաշտպանության բանակը, որն ավելի հայտնի է որպես ՑԱԽԱԼ: Իհարկե բանակի մեծությունը մի շարք գործոններից է կախված, սակայն որոշիչը որակական բաղադրիչն է: ՑԱԽԱԼ-ի բացառիկությունն այն է, որ իսրայելական բանակում կանայք տղամարդկան հետ հավասար պարտավոր են զինվորական ծառայություն անցնել: Իսրայելի դժվար իրավիճակը պետականության առաջին տարիներին, մասնավորապես, 1948 թվականի անկախության ձեռք բերման պայքարում, կանանց մեծամասնությանը ստիպեց ակտիվ մասնակցություն ունենալ իր երկրի գոյության պահպ
անման հարցում: Ինչպես և ցանկացած այլ երկրում, որտեղ պատերազմ է ընթանում ու դժբախտություններ են տեղի ունենում, Իսրայելում կանայք մեծ դերակատարում են ունեցել պետականության ձեռք բերման հարցում, ինչպես թիկունքում աշխատելով, այնպես էլ բանակի առաջին շարքերում` զենքը ձեռքին: Այսօրվա դրությամբ, օրենքի համաձայն, Իսրայելի բոլոր 18 տարին լրացած քաղաքացիները պետք է ծառայեն ՑԱԽԱԼ-ում: Տղամարդկանց պարտադիր զինվորական ծառայության ժամկետը սահմանված է 36 ամիս, կանանցը` 24:
Իսրայելի օրինակով վատ չէր լինի համալրել նաև հայկական բանակը կանանցով, քանի որ իսրայելուհիների նման հայուհիներն անկախության կայացման տարիներին և ավելի վաղ` Մեծ հայրենական պատերազմի տարիներին, մեծ դեր են խաղացել: Բացի ոչ պաշտոնական ծառայությունից, Հայաստանի կանայք կարողացել են վերապրել մութ ու ցուրտ տարիներին: Մարտական ոգի և ուժեղ կամք ունենալով` հայուհիները կարողացան դժվարին պայմաններում հոգ տանել երեխաների մասին, տուն պահել ու սատարել ամուսիններին և եղբայրներին: Հայ մայրերի հանդեպ ունեցած ջերմ ու քնքուշ վերաբերմունքը հայկական հասարակության մեջ հայ կնոջ յուրահատուկ դերի արդյունքն է: Սակայն նաև այստեղ հրեա կանայք առավելություններ ունեն` հուդաիզմի օրենքների համաձայն` հրեա կարող է համարվել միայն նա, ում մայրը հրեա է, այն դեպքում, երբ հայը հրեա է, իսկ մայրը օտարերկրացի, ապա երեխան չի կարող հրեա համարվել: Թալմուդում այս սկզբունքը հաստատող տողեր կան. «…իսրայելուհուց ծնված զավակը քո զավակն է, իսկ հեթանոսուհուց ծնվածը քո որդին կոչվել չի կարող, նա նրա որդին է…»:
