Վիգեն Չալդրանյանի յուրաքանչյուր նոր ֆիլմից առաջ հանդիսատեսը սովորաբար բաժանվում է երկու իրարամերժ բանակի, մի մասը հեգնանքով սպասում է, թե հերթական անգամ ինչ եսամոլական արտահայտչաձևերի կդիմի հայ կինոյի թերևս ամենաէգոցենտրիկ վարպետը` հերթական անգամ իր ֆիլմի վերնագրում «ծեծելով» լռություն բառը, իսկ մյուսները լավատեսությամբ դիմավորում են նոր ֆիլմի լուրը, քանի որ էկրաններին իշխող անբովանդակ կոմերցիոն ֆիլմերի տեղատարափի ներքո և ի համեմատություն այդ ամենի` Չալդրանյանը պատվախնդրություն ունի համարվելու ոչ միայն պարզապես «արտադրող», այլ նաև շոշափելու այդ բառի առաջին 3 տառի լատինատառ նշանակությունը:
Առաջին հայացքից թվում է, թե ֆիլմի նպատակը Կոմիտասի կյանքը պատմելն է, ինչը կբավարարեր մեծաթիվ հանդիսատեսի՝ Կոմիտասին տեսնելու ակնկալիքը, որին չտեսան ո՛չ Էգոյանի, ո՛չ Տավիանիների և ո՛չ էլ Ֆաթիհ Աքինի մոտ: Սակայն Կոմիտասը Չալդրանյանի ֆիլմի տարագիծ սյուժեներից ընդամենը մեկն է, իսկ նրա ձայնը` իհարկե ամբողջ ֆիլմը:
Ֆիլմի 2-րդ (եթե ոչ առաջին) հերոսն է ժամանակակից ճանաչված գրող, համալսարանի դասախոս Էդգար Նովենցը, որը որոշում է վարդապետի մասին վեպ գրել: Կոմիտասին ճշմարտացի պատկերելու միտքը սևեռուն գաղափար է դառնում և ստիպում է հեղինակին բռնել պրպտումների և փնտրտուքի ճանապարհը, որը Նովենցին տանում է ինչպես վարդապետի վերջին ֆրասիական ապաստարան՝ Վիլ-Ժուիֆ հոգեբուժարան, այնպես էլ երևանյան «խենթանոց»՝ մեկ այլ լռակյաց ալեհերի օրինակի վրա Վարպետի լռությունը բացահայտելու համար:
Սյուժետային և ժամանակագրական մյուս հարթակում իրենց բռնի ճանապարհորդությունն են կատարում Կոմիտասն ու հայ մյուս մտավորականները. ծարավ և խոշտանգված 800 կիլոմետր` Կոստանդնուպոլսից մինչև Չանղր:
Հոգեբուժարանի տեսարանների վիզուալ ոճաբանությունում գերիշխում է սպիտակը` որպես անառողջ միջավայրի, սարսափի ու հետսարսափյա լռության գույն: Չալդրանյանի ֆիլմացանկին ծանոթ հանդիսատեսն այստեղ «Լռության սիմֆոնիայից» դեգերելով հյուր եկած հերոսներ կգտնի` դերասանները տարբեր են, կերպարային լուծումները՝ գրեթե նույնը:
Չալդրանյանական «էգո»-ն փնտրող հանդիսատեսն իր սպասումները կարող է պարպել հենց ֆիլմի սկզբից: Կամեոյի ի հայտ գալու առաջին իսկ կադրում երևում է ոչ թե Չալդրանյանը, այլ նրա արտացոլումը հայելու մեջ: Համաձայնեք, որ շատ խորհրդանշական է:
Կարող է թվալ, որ սա յուրօրինակ ինքնահեգնանքի արտահայտում է, ինչին դիմում են բազում ռեժիսորներ, բայց արի ու տես, որ Չալդրանյանի սենյակը պատկերող կադրերում հանկարծ հայտնվում են նրա պատվոգրերը, դիպլոմները, մրցանակները` մնացածը թողնելով հանդիսատեսի մեկնաբանությանը:
Անգամ թվում է, թե նրա ներկայությամբ սյուժետային գիծն առհասարակ կարող էր չլինել: Գուցե բավական էր Կոմիտասը, Կոմիտասի մասին գրող Նովենցը և ավելորդ` Նովենցի գիրքն էկրանավորելու պատրաստվող Չալդրանյանը:
«Վարդապետի լռությունը» ֆիլմի ամենամեծ ձեռքբերումն այսօրվա իրականության պատկերումն է, ինչի կարիքն այնքան շատ ունի հայկական կինոն: Ֆիլմում ցուցադրվում է այսօրվա քաղաքացիական պայքարի եռուզեռը, երիտասարդների հավաքական ըմբոստությունը, իսկ քանի որ ի տարբերություն Կոմիտասի` Նովենցը հորինված կերպար է, հստակ է դառնում այն ակնարկը, որ մենք այսօր, ինչպես երբեք, սկզբունքային և աներեր մտավորականի կարիք ունենք:
Անի Ղազարյանի մարմնավորած գլխավոր հերոսուհին գումար է վաստակում՝ 100 դրամի դիմաց անցորդների ջերմությունը չափելով, այլ կերպ ասած` հասարակության առողջ լինելու աստիճանը չափելով: Սցենարային կառուցվածքն ու մոտեցումը առաջ են բերում Կոմիտասի արդիականության ֆենոմենը` հեռանալով կենսագրական կինոյի արխայիկ և կաղապարված մոտեցումներից, խիստ լոկալ հուզական կառչածությունից:
Ընդհանուր առմամբ դժվար է ֆիլմում գեղագիտության նոր դրսևորումներ, առավել ևս` նորարարություն գտնել, բայց ներդաշնակ է ֆիլմի գլխավոր ուղերձը` պետք է ոչ թե վարդապետի ձայնը, այլ լռության արձագանքը հասցնել մինչև նոր օրեր և բղավել այն, ինչի մասին լռում էր Կոմիտասը:
Այսպիսով Չալդրանյանի «լռությունները» վերջապես վերածվեցին «արձագանքի», և գուցե շուտով հենց այդ բառը սկսենք հաճախ հանդիպել Վիգեն Չալդրանյանի հաջորդ ֆիլմերում:
