ԵՐԵՎԱՆ, 13 դեկտեմբերի — Sputnik. Անսասան շղթա կազմեցին աղջիկներն ու տղաները: Նրանք նախապատրաստվում են փորձի: Կհնչի երաժշտությունը, կլսվի հատակին զարկվող ոտքերի դոփյունը, ու կցնցվեն դահլիճի պատուհանները: Իսկ հիմա պարողները դեռ մարզվում են: Այսօր նրանք կպարեն հայկական հնագույն պարը` քոչարին:
Եթե պրոֆեսիոնալները գիտեն այս պարի բուն էությունը, ապա շատերի համար այն պարզապես զուգորդվում է «մեր», «հարազատ» հասկացությունների հետ: Միշտ էլ աղմկոտ հավաքույթների, հարսանիքների, ծննդյան տոների, խնջույքների ժամանակ գտնվում են խիզախներ, ովքեր ոտքի են հանում բոլորին: Ամբողջ աշխարհի հայերն են պարում քոչարի` մեծամասամբ չիմանալով, թե ինչպես է պետք «ճիշտ պարել»:
«Առաջին անգամ քոչարի պարել սովորեցի հայկական համայնքում։ Պարի սիրահարների թիվն աստիճանաբար մեծացավ, և պրոֆեսիոնալ պարողները շատացան։ Այժմ մեզանից շատերը քոչարի պարել են սովորեցնում փոքրերին»,- պատմեց Վրաստանի հայ համայնքի ներկայացուցիչ Միխայիլ Ասատուրովը։
Հարցին, թե ինչպես է առաջացել քոչարին, շատերը պատասխանում են` չգիտենք: Ոմանք հարցին հարցով են պատասխանում. «իսկ ինչու՞ իմանանք, կարևորը, որ այս պարի հանդեպ սերը մեր արյան մեջ է»:
«Կարին» ազգագրական պարի համույթի հիմնադիր ու ղեկավար Գագիկ Գինոսյանը համաձայն չէ հայկական ժառանգության նկատմամբ ունեցած նման մոտեցման հետ:
«Մենք ինքներս շատ քիչ բան գիտենք մեր մասին, այդ իսկ պատճառով ուրիշները մերը շատ հեշտ են վերցնում ու իրենց վերագրում», — նշում է նա` ավելացնելով, որ մանկուց է պետք երեխայի մոտ հայրենասիրություն սերմանել:
Հայկական քոչարիի ծագման ու կայացման մասին հարցին Գինոսյանը պատասխանում է. «Քոչարին ստեղծվել է հեթանոսական ժամանակաշրջանում, երբ գոյություն ուներ ծառերի, ջրի, արևի ու կենդանիների պաշտամունք: Պարը, որը նմանակում է վայրի խոյի մարմնի շարժումները, ուժն ու հզորությունը, որը միշտ պայքարել է իր տարածքի, իր հոտի համար, ծագել է վայրի խոյի պաշտամունքի շրջանում: Մինչ օրս` դարեր անց, պահպանվել են այդ պաշտամունքի տարրերն ինչպես ճարտարապետության մեջ, այնպես էլ առօրյայում: Ակնհայտ օրինակ է հենց քոչարի պարը»:
Եվ իսկապես, խոյի պաշտամունքն արտացոլված է արվեստի տարբեր ուղղություններում: Մասնավորապես, ճարտարապետության մեջ կարելի է տեսնել տարրեր, որոնք նման են խոյի եղջյուրների։ Պատմաբանները նշում են, որ այդ պաշտամունքի ժամանակաշրջանում շատ քանդակագործներ պատկերում էին ոչ միայն եղջյուրները, այլև այդ կենդանու գլուխը: Այն ժամանակ հայերը կարծում էին, որ եթե անվախ լինեն, ինչպես խոյը, ապա ոչ ոք չի կարողանա իրենց ստրկացնել:
Այդ պաշտամունքի տարրերն արտացոլվել են նաև պարում: Քոչարին առաջացել է հենց այդ` խոյի երկրպագության ժամանակաշրջանում։ Կար մի ծիսակատարություն` «վեր խոյանալ», որը ենթադրում էր հետևյալը. խոյի պես ետևի «սմբակներին» բարձրանալ, վեր բարձրանալ և դրանցով ուժգին հարվածել գետնին:
«Այս տարրը պահպանվել է քոչարիի մի քանի տարատեսակներում: Շարքով կանգնած խումբը ոտքերը վեր է բարձրացնում և ուժգին հարվածում գետնին», — պատմում է Գինոսյանն ու ավելացնում, որ այն ժամանակ «վեր խոյանալը» նաև խորհրդանշում էր պտղաբերության պաշտամունքը:
«Այսօր անհնար է հաշվել, թե քոչարիի քանի տեսակ կար ու կա, քանի որ յուրաքանչյուր շրջան, յուրաքանչյուր գյուղ այս պարի իր յուրահատկություններն ունի», — նշում է Գինոսյանն` ավելացնելով, որ քոչարին նման է հայոց լեզվին:
Հայերենը 60-ից ավելի բարբառ ունի, և հնարավոր է` նույնքան «բարբառ» ունի նաև քոչարին:
Հատկանշական է, որ բացի քոչարիից, Հայկական լեռնաշխարհում տարածված էր նաև «գովնդ» պարը, ինչը նշանակում է «շրջանաձև»: «Գովնդ կարող էին պարել բոլորը, չկար կանանց և տղամարդկանց բաժանում, ինչպես այլ պարերում», — պատմում է Գինոսյանը:
Միաժամանակ տարածված էր նաև վերվերի պարը: Ինչ վերաբերում է մեկ այլ պարի` վերնապարին, ապա այն հիմնականում պարում էին քրմերը: Դա թռչունների պար էր: Մեր նախնիները հավատում էին, որ թռչունն է Աստծուն ամենամոտ գտնվում, այդ իսկ պատճառով պարի ժամանակ բարձր վեր թռչելով` փորձում էին հասնել Աստծուն ու այդպիսով ստանալ նրա օրհնությունը:
