ԵՐԵՎԱՆ, 29 նոյեմբերի – Sputnik, Լաուրա Սարգսյան. Երևանի կենտրոնական փողոցներից մեկում` Աբովյան փողոցում, որը կառուցվել է 19-րդ դարում և ըստ հատակագծի` մայրաքաղաքի առաջին փողոցն է, կա այսպիսի ցուցանակ` «Դալան արտ»։ Նախկին Աստաֆյան (ժողովուրդն այն անվանել է Երևանի նահանգապետ, գեներալ-մայոր Աստաֆևի պատվին) փողոցով քայլելիս տեսնում ես մուգ գույնի շինություններ, որոնք իրենց պատերի ներքո դեռ պահպանում են հին Երևանի շունչը: Այսօր այն, ցավոք, կարելի է զգալ կամ հին երևանցիների պատմությունները լսելիս, կամ արխիվային կադրեր դիտելիս:
Այդպիսի տուն-համալիրներից է այսօր հուշանվերների խանութ դարձած «Դալան արտ» ցուցասրահը: Շենքի մուտքը հիշեցնում է միջնադարյան Հռոդոս (Հունաստան) կղզում գտնվող Կաստելո բերդի շքամուտքը: Այն մասին, որ շենքին դիպել է նաև ժամանակակից մարդու ձեռքը, վկայում են դեպի մայրաքաղաքի կենտրոնական փողոց նայող պատուհանները:
«19-րդ դարի վերջի — 20-րդ դարի սկզբի տների կառուցվածքը հետևյալն էր. տունն ուներ երկու մուտք` շքամուտք և ետնամուտք, իսկ շքամուտքի մոտ գտնվում էր դեպի բակ տանող կամարը: Կամարի տրամաբանությունը հետևյալն էր. կառքով կամ ձիու վրա նստած մոտենում եք տանը, դուք ներս եք մտնում տուն շքամուտքից, իսկ ձիուն կամ կառքը կամարով դեպի բակ են տանում: Բակի մի կողմում գտնվում էին ծառայողական տարածքները` ախոռները, կառասրահները, իսկ մյուս կողմում` այգին, որտեղ սովորաբար զբոսնում էին տանտերերի երեխաները: Եվ ավելի քան 100 տարի առաջ կամարը կամ դալանը, որտեղ այժմ գտնվում է հուշանվերների խանութը, ծառայում էր որպես մուտք` բակ մտնելու համար», — պատմում է լրագրող, Երևանի պատմությանը նվիրված «Անծանոթ Երևան» հաղորդաշարի հեղինակ և հաղորդավար Մարկ Գրիգորյանը:
Դալանն ազգային զարդանախշերով պատված հուշանվերների տոնավաճառ է հիշեցնում. այստեղ կարելի է գտնել նռան խորհրդանիշով կավե սպասք, Արարատը պատկերող կտավներ, նկարազարդ մագնիսներ: Դեպի ընդարձակ բակ է տանում ցերեկային լույսը։ Բակի մի կողմում տարբեր վարպետների ստեղծած գործերն են` քանդակից մինչև սրբապատկեր: Առջևում «Դալանին» պատկանող տան մի մասն է: Աստիճանները տանում են դեպի երկրորդ հարկ, որտեղ պարբերաբար ցուցահանդեսներ են կազմակերպվում:
Այս շենքի մասին մի շարք առասպելներ կան: «Խոսակցություններ կային, որ այս կամարի տակ էր օթևանում Երևանի լեգենդար, ռոմանտիկ քաղաքային կերպարներից մեկը` Կարաբալան, ով հայտնի է նրանով, որ ծաղիկներ էր նվիրում կանանց (Կարաբալան, նույն ինքը` Ստեփան Հարությունյանը, ծնվել է 1900-ականների սկզբին հարուստ երևանցու ընտանիքում: Նրա ընտանիքին էր պատկանում այն տարածքը, որը քաղաքում հայտնի էր որպես «Ֆլորայի այգիներ»։ Ավելի ուշ ընտանիքը կորցրեց ողջ ունեցվածքը): Սակայն ոչ ոք չի կարող պնդել այդ փաստը», — նշում է դալան-տան ներկայացուցիչներից մեկը` ավելացնելով, որ այդ տան հետ է կապված նաև երևանցի մի լուսանկարչի անունը, ում երկար ժամանակ նույնացնում էին Դալանի հետ: «Այստեղ ստուդիա կար, որտեղ նա աշխատում էր: Հավաքում էր գեներալների, հայտնի մարդկանց լուսանկարները… Ստեղծագործական ոգին միշտ էր ապրում այս շենքում»:
Եվ իրոք, տարբեր էտյուդների մոտիվներ կարելի է տեսնել Դալանում ամեն օր: Նախօրեին տեղի ունեցավ հերթական ցուցահանդեսը, այս անգամ` սյուրռեալիստական նկարների։ Որքան մարդ է ապրել այս դալանում, և այստեղ գրեթե ոչինչ չի փոխվել: Ամեն դեպքում, այդ մասին հայտնում է այս տունը վարձակալած անձը, ով, ինչպես պարզվեց, միշտ ապրել է Դալանի հարևանությամբ և մանկուց երազել այս տան պատմության մի մասնիկը դառնալ: «Ես փորձել եմ վերականգնել հին Դալանի մթնոլորտը իմ հուշերով», — ասում է նա:
Դարի շունչը պահող այս կամարով տունը կառուցվել է տասը տարվա ընթացքում` սկսած 1880 թվականից: Այնուհետև հանձնվել է իշխանությանը, հետո այնտեղ սկսեցին մարդիկ բնակվել: «Երևանում գաղթականներ եկան 1915 թվականին, նրանք ապրելու տեղ չունեին, օգտագործում էին յուրաքանչյուր հնարավորություն, որպեսզի որևէ կացարան գտնեն: Ես չեմ հիշում, թե խորհրդային շրջանում այստեղ ինչ է եղել, սակայն բոլորովին չեմ զարմանա, եթե պարզվի, որ այնտեղ ապրել են մարդիկ` այն խեղճ փախստականներն ու նրանց սերունդները, որոնք պարզապես ապրելու տեղ չունեին», — պատմում է Մարկ Գրիգորյանը։
Փախստականները գնացին, իսկ Դալանը մնաց և շարունակում է ամեն օր ընդունել ու ճանապարհել բազմաթիվ տեղացիների ու զբոսաշրջիկների: Նույն փողոցում` Դալանից ոչ հեռու լեգենդար Կարաբալայի արձանն է: Նա կանգնած է ծաղիկներով լի զամբյուղը ձեռքին և գուցե կարոտում է իր կացարանը` իր Դալանը:
