ԵՐԵՎԱՆ, 29 հոկտեմբերի –Sputnik. Քարկտիկ, Յոթ քար, Չլիկ, Լախտախաղ… Շատերին ծանոթ արտահայտություններ, որոնք մանկության հիշողությունների անբաժանելի մասն են կազմում: Երևի թե չգտնվի մեկը, որն իր մանկության մասին խոսելիս հիշողություններ չունենա նաև մանկության տարիներին խաղացած խաղերի մասին։ Խաղեր, որոնք ժամանակի ընթացքում փոփոխվում են կամ ընդհանրապես մոռացվում: Սակայն, ի ուրախություն մեզ, Հայաստանում դեռ կան համայնքներ, որտեղ երեխաները ծանոթ են հայկական ավանդական, հին խաղերին: Ու այդ խաղերը պարզապես խաղեր չեն. դրանք իրենց մեջ են ամփոփում ազգայինն ու ավանդականը: Ու երբ սկսում ես մեկնաբանել այդ խաղերից յուրաքանչյուրը, բազմաթիվ հետաքրքիր փաստեր են ի հայտ գալիս:
Քարկտիկ
Քարկտիկը խաղում են 5 քարով, որոնցից չորսը նյութական աշխարհի հիմքը համարվող չորս տարրերն են՝ ջուրը, օդը, հողն ու կրակը, իսկ հինգերորդը՝ եթերը։ Խաղն ունի վեց փուլ՝ մինպար, մեկնուկ, երկնուկ, թաք ու երեքնուկ, շնուկ, ճանտաս։
Յոթ քար
Ասում են, թե երեխաները յոթ քար են խաղացել թշնամու կոտրված վահանի կտորներով: Եվ նրանց նպատակն է եղել անպայման կառուցել քանդված յոթ քարերը, այսինքն՝ ամրոցը, և թշնամուն դուրս քշել սեփական տարածքից: Իսկ ներսի խաղացողները փորձում են խանգարել, և այդպես սկսվում է պայքարը:
Չլիկ
«Չլիկ Դաստա»։ Այսպես է ընդունված անվանել խաղը: Խաղում են փոքրիկ մի փայտի կտորով, որի երկու ծայրը սրվում է, իսկ մեկ ուրիշ ավելի մեծ փայտով հարվածում են սուր ծայրին։ Փայտիկը բարձրանում է օդ, և խաղացողը պետք է կարողանա օդից որսալով հարվածել փայտիկին. որքան հեռու՝ այնքան լավ։
Լախտախաղ
Հայոց տարբեր գավառներում լախտախաղը հայտնի է եղել տարբեր անուններով՝ «Ճղլախտի», «Գծալախտի», «Կարապետ լախտի», «Գոտու խաղ» և այլն: Շրջան են գծում, որի ներսից և դրսից կանգնում են խաղացողները: Ներսի խաղացողները պաշտպանում են իրենց գոտիները, իսկ դրսի խաղացողները գոտիով փորձում են փախցնել պաշտպանվող գոտին: Եվ գոտին փախցնելուց հետո սկսում են ներսի խաղացողներին հարվածել: Ըստ պայմանի, կարելի է հարվածել միայն ոտքերին, բայց շրջանից դուրս եկողը հարվածներ է ստանում նաև մարմնին: Բավական դաժան խաղ է, սակայն մի շատ կարևոր հատկություն է զարգացնում՝ խաղացողները սովորում են հարվածները պատրաստված ընդունել:
Այսօր բակային խաղերին փոխարինում է համակարգիչը: Իհարկե, լավ է, որ այն կա, բայց ինչպես մասնագետներն են ասում, այն չպետք է դառնա երեխայի առօրյայի ամենակարևոր մասը: Այսօր, իհարկե, շատ են գեղեցիկ խաղերը, իսկ նախկինում երեխաներն իրենք էին ստեղծում իրենց խաղերը: Այսինքն երեխայի մոտ զարգանում էր նաև ստեղծագործելու ունակությունը:
«Ստեղծագործական պահը երեխայի մոտ պակասում է, դա հիմա երևում է նաև ուսանողների մոտ: Ստեղծագործաբար չեն մոտենում կյանքին: Ի վերջո մանկությունից է սկսվում դաստիարակությունը, որից հետո դրանք արդեն դառնում են ավելի գիտական, հետաքրքիր ստեղծագործություններ»,- ասում է դասախոս Սուսաննա Միքայելյանը
Իսկ հոգեբանները բակային խաղերում կարևորում են միասնության գաղափարը, եթե համակարգչով խաղալիս՝ երեխան է ու համակարգիչը, ապա բակային խաղի ժամանակ երեխաները միմյանց հետ են խաղում, ինչը նպաստում է նոր ծանոթությունների ու հարաբերությունների հաստատմանը: Երեխաներն ավելի հեշտ են կողմնորոշվում ժամանակի և տարածության մեջ, հեշտությամբ են հաղթահարում կյանքի դժվարությունները: Բակային խաղերն ապահովում են նաև երեխայի ֆիզիկական առողջ աճը, բացատրում են հոգեբան մասնագետները:
Տեղին է հիշել Շիրազի հետևյալ տողերը. «Ապրում էինք անգիտությամբ բախտավոր…»։ Իհարկե, չի կարելի ասել, որ առաջներում անգետ են եղել, պարզապես խաղացել են` չմտածելով ոչ մի ուրիշ բանի մասին:
Եվ վերջապես, չէ՞ որ մենք ունեցել ենք շատ ու շատ հետաքրքիր խաղեր: Խաղեր, որոնք մեր ազգային բնութագիրն են, մեր սովորույթները, որոնք պարզապես չի կարելի մոռանալ:
Անահիտ Զախարյան
