ԵՐԵՎԱՆ, 17 հոկտեմբերի– Sputnik. Պոլսո Հայոց պատրիարքարանի և Սուրբ Աստվածածին մայր եկեղեցու հարևանությամբ է գտնվում Ստամբուլի հայաբնակ թաղամասերից մեկը` Գում Գափին:
Թաղամասն այսօր ավելի շատ բնակեցված է Հայաստանից եկած հայերով: Նրանք հիմնականում անօրինական ներգաղթյալներ են: Կարող ենք ասել, որ Գում Գափին յուրատեսակ հայկական շունչ է Ստամբուլում:
Այս փողոցում բավական է շրջել 10 րոպե, ու պարբերաբար կարող ես հայերեն խոսք լսել: Թաղամասում հայաստանցի հայրերը բնակվելու կարևոր պատճառ ունեն`տան վարձերը մատչելի են: Կարող ենք ասել, որ այն աղքատ թաղամասերից մեկն է համարվում: Հայ միգրանտները Թուրքիա են մեկնում զբոսաշրջության 30-օրյա վիզաներով, բայց նրանցից շատերն արդեն 10 տարուց ավելի է` ապօրինի բնակվում են այս երկրում:
Պոլսահայերը պատմում են, սկզբնական շրջանում գալիս էին տարեցները, բայց հիմա արդեն այստեղ հաստատվում են երիտասարդները` ընտանիքներով: Կանայք աշխատում են տներում որպես դայակ, հիվանդապահ, ինչպես նաև կոշիկի ու պայուսակի ֆաբրիկաներում, խանութներում, տղամարդիկ` ֆաբրիկաներում, շինարարությունում, զբաղվում են նաև ոսկերչությամբ: Վարձատրվում են 600-1200 դոլարի սահմանում:
Հայաստանցի երեխաները այցելում են Հրանտ Դինքի անվան դպրոց, որը դարձել է հայաստանցիների հավաքատեղին: Չնայած դպրոցը պաշտոնապես գրանցված չէ, սակայն Թուրքիայի իշխանությունները չեն խոչընդոտում դպրոցի գործունեությանը։ Այնտեղ բոլոր առարկաները դասավանդում են հայերեն` ըստ ՀՀ կրթական ծրագրի։ Դասագրքերը ստանում են Սփյուռքի նախարարությունից։ Դպրոցի հատկացրած վկայականով աշակերտները ուսումը կարող են շարունակել Հայաստանում։
Սա Թուրքիայի միակ կրթօջախն է, որտեղ դասավանդումն իրականացվում է արևելահայերեն: «Թուրքիա եկել ենք 15 տարի առաջ, Հայաստանում մեծ թվով պարտքեր ունեիք, աշխատանք չունեինք, եկանք այստեղ այն նպատակով, որ մեկ–երկու տարի հետո կվերադառնանք Հայաստան, բայց 1-2 տարին դարձավ 15 տարի»,-մեզ հետ զրույցում ասում է Անիկ Ադամյանը: Իսկ 30- ամյա Լիլիթն էլ արդեն երկու տարի է` Ստամբուլում է բնակվում: Պոլսահայերից մեկի տանն է աշխատում: Աշխատավարձից դժգոհ չէ: Երևանում ունի 10 տարեկան աղջիկ և մեծ ծնողներ: Ընտանիքի միակ աշխատողն ինքն է:
«Մտածում եմ աղջկաս էլ բերեմ այստեղ, բայց ծնողներս չեն համաձայնվում, իսկ ես կարոտին էլ չեմ դիմանում, բայց այլընտրանք չունեմ, քանի որ Հայաստանում չեմ կարողանում բարձր վարձատրվող աշխատանք գտնել: Ստիպված պետք է հարմարվենք, տարվա կեսն` այստեղ, մյուս կեսն` այնտեղ»,- ասում է Լիլիթը ու արցունքները զսպելով խնդրում, որ իրեն չնկարենք: Արդեն առանց ձայնագրիչի մեր զրույցն ավելի անկեղծ ու ազատ է դառնում:
Նրանք գոհ են իրենց ապրելակերպից: Ասում են` ինչ–որ ժամանակ անց կվերադառնան հայրենիք, եթե իհարկե սոցիալական վիճակը բարելավվի: Եթե հայաստանցիների խնդիրը Թուրքիայում սոցիալականն է, ապա պոլսահայությանը բոլորովին այլ խնդիրներ են հուզում: Կլեմակս Հատեջյանը խոսում է հայի ինքնության ու հայապահպանության մասին: Տիկին Կլեմակսը ցավով է նկատում, որ հայերեն խոսքը շատ հայ ընտանիքներում այսօր բացակայում է, փոխարենը գերակշռում է թուրքերենը:
Նա ասում է, որ եթե պոլսահայ ընտանիքում թեկուզ դժվարությամբ, բայց խոսում են հայերեն, ապա հայ ներգաղթյալները գերադասում են թուրքերեն հաղորդակցվել: Զարմանում է, որ նրանց մեծ մասը ցանկանում է երեխաներին թուրքական դպրոց ուղարկել: «Այդ ամբողջի մեղավորը ադ տիգիներն են, մայրերը: Չեմ հասկընա, թե ինչու անոնք գուզեն, որ իրանց տղայքը էրթան թրքական դպրոց, ինչու՞»,- վրդովված նկատում է զրուցակիցս: Ըստ նրա, Թուրքիայում մեծ փոփոխություններ են եղել, ասում է` եթե առաջ փողոցում հայերեն շշուկով էին խոսում, հիմա այլևս նման խնդիր չկա: Թուրքիան աշխարհում ժողովրդավարական երկիր երևալու խնդիր ունի:
«Հրանտ Դինքի մահից հետո շատ բան փոխվեցավ: Հայերն այսօր կարող են ավելի ազատ են խոսիլ ու բարձրաձայնիլ Ցեղասպանության մասին»: Տիկին Կլեմակսը երեք տարի առաջ է առաջին անգամ եղել Հայաստանում ու վերադարձել է վառ տպավորություններով։ Հատկապես հիշում է այցը Հայաստանի պատմության և ճարտարապետության թանգարաններ, Խոր Վիրապ, Նորավանք: «Ես շատ զարմացա, երբ տեսա այդչափ տուրիստներ թանգարաններուն մեջը, կնշանակի գոր Հայաստանը ամենքին ալ կհետաքրքրե»:
80-ամյա մեր հայրենակցուհին առանց հոգնելու, երկար խոսում էր Հայաստանի մասին, «էրգրի» մասին պատմում էր անշշուկ ու գորովանքով։ Ձայնում թախիծ էր, աչքերում` կարոտ:
Արմենուհի Գրիգորյան
