Կովկասն առանց Ռուսաստանի. երեկ, այսօր, վաղը

ԵՐԵՎԱՆ, 1 հուլիսի–Sputnik. Երկու տարի առաջ ԱՄՆ–ն Ռուսաստանին պարտվեց Սիրիայի իրադրությունը։ Մոսկվային ստորացնել չստացվեց, Ռուսաստանի դիրքերը Մերձավոր Արևելքում ամրացան, ընդ որում` ամրացան հենց ԱՄՆ–ի դիրքերի հաշվին։

Բայց Պետդեպի և ԿՀՎ–ի «ուժեղ տղաները», եթե նույնիսկ մտահոգվել էին, ապա ցույց չտվեցին։ Նրանք հեռացան ԻԼԻՊ–ի ահաբեկիչների կողմից հրահրվող քաղաքացիական պատերազմի մեջ գտնվող Սիրիայից, իսկ իրենց ակտիվությունը տեղափոխեցին ուկրաինական հարթակ` հույս ունենալով վճռական պարտության մատնել Ռուսաստանին Դնեպրի ափերին։ Ու կրկին չստացվեց։ Չնայած կատարվածի ողջ բարդությանն ու ողբերգությանը` Մոսկվան չկարողացավ իրավիճակն աստիճանաբար թեքել իր օգտին։ Եվ ահա ԱՄՆ–ն մտածեց, թե ինչպես հեշտությամբ ազատվի իրեն քամող կիևյան ռեժիմից, որն իր ոչ ադեկվատությամբ և ագահությամբ սպառնում էր Ուկրաինան ԱՄՆ–ի համար նոր Վիետնամի վերածել (անիմաստ ծախսած ռեսուրսների ծավալներով և հեղինակության խաթարման մակարդակով)։

Մինչդեռ հանուն «ժողովրդավարության և էներգակիրների» պայքարողները չեն տրտմում և նոր հարթակ են փնտրում, որտեղ կարելի կլիներ վստահորեն «նեղել» Ռուսաստանին, քանի դեռ Ուկրաինայում քաղաքացիական պատերազմի կրակը, ինչպես Սիրիայում, կոչնչացնի ռեժիմի հանցագործություններին ԱՄՆ–ի մասնակցության մասին վկայող ապացույցները։ Եվ Կովկասը սկսում է դանդաղ այրվել։ Սկզբունքորեն, հենց այդ տարածաշրջանից է ԱՄՆ–ն իր գունավոր հեղափոխություններով մտել հետխորհրդային տարածք։ Վրաստանում հեղաշրջում չստացվեց։ Հայաստանում և Ադրբեջանում փորձերն անհաջող էին։

Կովկասը բարդ տարածաշրջան է` մի շարք փոխադարձ պատմական վիրավորանքներով, դավանաբանական հակասություններով, տարածքային հավակնություններով և անձնական դրամաներով։ Հերիք է բոցավառել մի երկիր, այնտեղ իշխանության բերել արմատականների, և անկայունության ալիքն ամբողջովին կծածկի տարածաշրջանը, նույնիսկ կփորձի դուրս հորդել Հյուսիսային Կովկասի ռուսական ինքնավարություններում։ Առաջին հարվածը հասցվեց Հայաստանին, որը ՀԱՊԿ և ԵՏՄ անդամ է, դա նշանակում է, որ հարցականի տակ են ռուսական խոշորագույն ինտեգրացիոն նախագծերը։ Բայց, արդյո՞ք, միայն Ռուսաստանի համար է վտանգավոր գրոհը երևանյան իշխանությունների վրա։

Գործող իշխանության պաշտոնանկությունը Երևանում կհանգեցնի արմատական ուժերի` իշխանության գալուն, հարցականի տակ կդնի Գյումրու ռուսական ռազմակայանի գոյության շարունակությունը և ավելի կվատացնի Հայաստանի սոցիալ–տնտեսական իրավիճակը` վտանգելով առևտրատնտեսական գործակցությունը գլխավոր գործընկեր Ռուսաստանի հետ։ Ուկրաինայում կենսամակարդակի կտրուկ անկման խնդիրը 2014 թվականի փետրվարյան հեղաշրջումից հետո լուծվել է քաղաքացիական պատերազմին ուշադրությունը շեղելու միջոցով։ Հայաստանում քաղաքացիական պատերազմ ծավալելն ավելի դժվար է` այն ծավալը չէ, այլ ավանդույթներ, միաէթնիկ բնակչություն։ Բայց Հայաստանն ունի սառեցված հակամարտություն Ղարաբաղում, իսկ արտաքին պատերազմը ժողովրդին իշխանության շուրջ միաբանելու համար նույնիսկ ներքինից լավ է։

Այժմ շփման գծում սադրանքները սովորական բան են դարձել։ Կողմերը մեղադրում են միմյանց, իսկ ռուսական ռազմական ներկայությունը թույլ չի տալիս պարբերական փոխհրաձգություններին վերածվել մեծ պատերազմի։ Բայց Երևանում պոտենցիալ հեղաշրջումն արմատապես կփոխի իրավիճակը։

Այսօր Ռուսաստանը ոչ միայն լավ հարաբերություններ է պահպանում ղարաբաղյան հակամարտության երկու կողմերի հետ` Ադրբեջանի հետ գործակցությունը սրընթաց աճում է, իսկ Հայաստանը երկար տարիներ ռուսական ռազմական դաշնակից է։ Եվրոպամետ և հակառուսական կարգախոսներով հեղաշրջումն արմատապես կփոխի ռազմաքաղաքական հավասարակշռությունը։

Ադրբեջանի արմատական ուժերը, որոնք վաղուց պահանջում են երկրի ամբողջ տարածքի նկատմամբ Բաքվի ինքնիշխանության վերականգնման հարցը, նոր փաստարկ են ստանում։ Նրանք պնդելու են, որ այժմ ողջ Ռուսաստանը ռազմական առճակատման դեպքում մի կողմում կմնա։ Հայաստանի արմատական ուժերը կպնդեն, որ, «եվրոպական ընտրություն» անելով, երկիրն անպայման կստանա «քաղաքակիրթ աշխարհի» օժանդակությունը զբաղեցրած տարածքներն իրեն կցելու միջոցով։ Իսկ նրանք կունենան իրենց փաստարկը` Հայաստանն այսքանով բավարարված է, և զբաղեցրած տարածքների վերադարձի մասին խոսք չկա։ Իսկ Ադրբեջանը տարածքները վերադարձնելու համար պետք է հարձակվի։ Հետևաբար, նրան հեշտությամբ կարելի կլինի հայտարարել ագրեսոր և հրադադարի պայմանների խախտող։ 

Հասկանալի է, որ ոչ Եվրոպան, ոչ ԱՄՆ–ն չեն օգնի ոչ ոքի, եթե Կովկասում հակամարտությունը կրկին թեժանա։ Մոսկվայի երկու բարեկամական կառավարություններ ապակայունանում են։ Եթե երկու երկրներ, որոնցից յուրաքանչյուրի հետ գործակցությամբ Ռուսաստանը շահագրգռված է, պատերազմ են սկսում, Մոսկվան պետք է ինչ–որ մեկի օգտին ընտրություն անի կամ նշի Կովկասում ակտիվ քաղաքականություն անցկացնելու անզորությունը։ Ինչ ընտրություն էլ որ լինի, նա կպահանջի կովկասյան ուղղությամբ լրացուցիչ ռուսական ռեսուրսներ կենտրոնացնել։ Ուկրաինայի իրավիճակի անորոշությունը, ինչպես նաև Ադրբեջանից ընդամենը կես կիլոմետր հեռավորության վրա ԻԼԻՊ–ի ազդեցության աճը հաշվի առնելով` իրավիճակն ակնթարթորեն կարող է վերածվել  մեծածավալ անվերահսկելի ռազմական ճգնաժամի։ 

Այսինքն, եթե Ռուսաստանը դուրս մղվի Կովկասից և կորցնի տարածաշրջանում փոխզիջումային խաղաղությունը պահելու ընդունակությունը, ամբողջ տարածությունը Թուրքիայի, Իրանի և Ռուսաստանի միջև ընդունակ է շատ արագ վերածվել մի մեծ խարույկի։ Ընդ որում` դրանից վատ կլինի և Թուրքիային, և Իրանին, և Ռուսաստանին։

Եվ եթե Մոսկվան տասնամյակներ շարունակ շշմեցնող զսպվածություն է ցուցադրում քաղաքացիական և հիբրիդային հակամարտությունների գոտիներում զինված ուժի օգտագործմանը, ապա, օրինակ, Թուրքիան Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմի ընթացքում բազմիցս և հրետանի, և ավիացիա, և ցամաքային ուժերի ներթափանցում է օգտագործել սահմանակից տարածքում, սեփական սահմանի երկայնքով անվտանգության գոտու ուտիլիտար խնդրի լուծման համար։ Այդ խնդիրը չի լուծվել, իսկ Թուրքիային Սիրիայի պատերազմում լիարժեք ընդգրկվելուց կարողացել է հետ պահել միայն Ռուսաստանի կոշտ դիրքորոշումը։

Հաշվի առնելով Թուրքիայի և Իրանի միջև ավանդական հակասություններն ու մրցակցությունը, ինչպես նաև երկու երկրների ղեկավարության` ուժի կիրառման հակվածությունը` Կովկասի իրավիճակը շատ արագ կարող է վերադառնալ այն ժամանակներին, երբ Թուրքիան և Իրանն այնտեղ էին, իսկ Ռուսաստանը` ոչ։ Մինչ Ստամբուլի փադիշահները և Թավրիզի ու Շիրազի շահընշահները պայքարում էին Կովկասի ռազմավարական դիրքը վերահսկելու համար, մահմեդական խանությունների և քրիստոնեական իշխանական տոհմերի բնակչությունը հավասարաչափ տուժում էր ջարդից ու ավերածություններից, թշնամի պետությունների բանակների կազմակերպած…………..

Վերջիվերջո, դա հենց Ռուսաստանին է անհրաժեշտ ոչ թե կովկասյան պետությունների տարածքը, այլ բարեկամական կառավարություններ և բարգավաճող բնակչություն։ Ռուսաստանի համար Կովկասը մի բուֆեր է, որը փակում է նրան անկայուն Մերձավոր Արևելքից, իսկ Մոսկվան շահագրգռված է, որ այդ բուֆերը լինի բարգավաճման ասպարեզ, ոչ թե մշտական հակամարտության գոտի։

Մյուս կողմից, Թուրքիայի և Իրանի համար դա թիկունքային հատված է, որտեղից կարող է վտանգ գալ։ Ավելի վաղ այդ շրջանը պետք էր այնտեղ ընդդիմախոսի արմատացումից զերծ պահել։ Այդ իսկ պատճառով էլ և թուրքական, և իրանական բանակները նախանձախնդրությամբ ոչնչացնում էին տեղի բնակչությունը` չկա բնակչություն, տեղ չկա զորքերի տեղակայման համար։ Այն ժամանակահատվածի բանակները գոյություն են ունեցել այն տարածքի բնակչության հաշվին, որի վրա գտնվել են։ Չկա բնակչություն` ոչ ոք չի կերակրում զինվորին։ Նշանակում է, թշնամու բանակը եթե գա տարածաշրջան, ապա արագ կհեռանա, ինչպես եկել է։

Այսօր այս պետությունների անվտանգության համար թիկունքային շրջանում վտանգ կարող է ներկայացնել նույն ԻԼԻՊ–ը։ Եթե Կովկասում ապակայունացում սկսվի, ապա այսօր Սիրիայում և Իրաքում հարյուրավոր կռվող գրոհայիններ կհայտնվեն այնտեղ` արագ հարմարվելով տեղանքին։ Հաշվի առնելով, թե ինչպես էին թուրքերը լուծում քրդական խնդիրը և ինչպես էին իրանցիները լուծում Հարավային Ադրբեջանի խնդիրը, կարելի է հեշտությամբ ենթադրել, որ առանձնահատուկ մարդասիրությամբ ոչ Թեհրանը, ոչ Անկարան չեն տառապի, իսկ տեղի բնակչությունը, անկախ էթնիկ կամ կրոնական պատկանելիության, կդիտարկվի նրանց կողմից որպես ԻԼԻՊ–ի պարտիզանների պոտենցիալ բազա։

Հասկանալի է, որ նույնիսկ ամենավատ դրությունում Ռուսաստանում վաղ թե ուշ (ընդ որում` ավելի շուտ, քան ուշ) Կովկաս չի վերադառնա։ Բայց ահա այժմ հազարավոր խաղաղ քաղաքացիներ արդեն երբեք չեն տեսնի Ռուսաստանի վերադարձն Ուկրաինա։ Պարզապես այն պատճառով, որ ողջ չեն մնացել։ Այնպես որ ավելի լավ է, որ Ռուսաստանը Կովկասից չհեռանա։ Նույնիսկ ժամանակավոր կամ կարճ ժամանակով։

Ռոստիսլավ Իշչենկո, Համակարգային վերլուծության և կանխատեսումների կենտրոնի նախագահ

Խմբագրության կարծիքը կարող է չհամընկնել հեղինակի տեսակետի հետ