Հայկական Հունաստանը. ինչպես ձիթապտուղը նոր համբավ բերեց Բագրատաշենին

Շքեղ արմավենիներ, կիվիի թարմաներ, արքայանարնջի` անսահման թվացող այգիներ, հեկտարներով ձիթենիներ. սա ոչ թե Կալիֆոռնիայի, այլ Տավուշի մարզի Բագրատաշեն գյուղի մասին է։

Գյուղն անմիջապես հայ–վրացական սահմանին է։ Եթե մեզ մոտ սոցցանցերում կատակում ու հանդիպման են հրավիրում «կոֆե՞, կենտրո՞ն» արտահայտությամբ, այստեղ` «կոֆե՞, Թիֆլի՞ս»։ Այն, որ գյուղում ես, հիշեցնում են միայն ասֆալտի երես չտեսած փողոցները։ Այստեղ կա այն ամենը, ինչ պետք է բնակչին` դեղատնից ու բանկոմատից մինչև շինանյութի խանութ։ Այսօր մոտ 3000 բնակիչ ունեցող գյուղից արտագաղթ գրեթե չկա։

Գյուղին առանձնահատուկ համբավ բերեց ձիթապտուղը, որի բերքահավաքը սկսվում է հոկտեմբերին ու տևում մոտ 2-3 շաբաթ։

Այս տարի բերքահավաքին մասնակցում են նաև Արցախից տեղահանված, տարածաշրջանի գյուղերում հաստատված մեր հայրենակիցները։ Առաջինը բերքահավաքին միացել է Արցախի Վանք գյուղից եկած ու հարևան Դեղձավանում հաստատված Արարատը։ Կռիվ, շրջափակում, տեղահանություն տեսած, տուն ու տեղ կորցրած տղամարդը մեզ դիմավորում է ժպիտը դեմքին։ Ասում է` իր գյուղն ուրիշ էր, բայց սա էլ կարող է տուն դառնալ, իր հարազատ Վանքի ու այստեղի միջև նմանություններ է գտնում` բնությունը նույնքան գեղեցիկ է, եղանակն էլ` տաք ու արևոտ, ժողովուրդը` բարի և հյուրընկալ։

«Մենք աշխատող ժողովուրդ ենք, պետք է աշխատենք, որ ուրիշի ձեռքին չնայենք։ Ասենք` 1–2 տվեցիք, բա հետո՞...»,– ասում է արցախցի Արարատը։

Այգում աշխատում է կնոջ` Սոնայի, նրա քրոջ` Լյուդմիլայի ու վերջինիս ամուսնու` Աղվանի հետ։ Նրանք էլ Ներքին Հոռաթաղ գյուղից են տեղահանվել։

Արարատն ու Աղվանն ադրբեջանական հարձակման ժամանակ դիրքերում են եղել, տարբեր տարածքներում, երկուսն էլ շրջափակման մեջ են հայտնվել` օրեր շարունակ որևէ լուր չունենալով ընտանիքի մասին։

«Ո՛չ հաց կար, ո՛չ ջուր, ես երեխեքիս մասին էի մտածում` տեսնես սաղ են, իրենք իմ համար էին մտածում։ Նարիշտարի վերևն էի, չգիտեի, որ թուրքերն արդեն իմ տան մեջ են։ Ես ամեն կռվի վախտ էլ գնացել եմ, իմ հիմնական մտածմունքն էն էր, որ իմ գերեզմանոցները չպղծեն, դրա համար մեզ մոտ ոչ մի կռվի ժամանակ զադնի չի եղել»,– պատմում է Արարատը։ Սեպտեմբերի 25-ին զինաթափեցին, ինչպես ինքն է ասում, լցրեցին մի մեքենա ու Ստեփանակերտ քշեցին. «Ասեցին` եթե 1 ժամից հետո տեսնենք էդ շորերով, գլուխներդ կտրելու ենք»։

Այստեղ արդեն գտավ Սոնային ու 3 երեխաներին` 8 և 9 տարեկան աղջիկներին, 11-ամյա որդուն։ Նրանք սեպտեմբերի 20-ին էին գյուղից դուրս եկել` իրենց հագի շորերով։ Սոնան ասում է` միայն 2 հաց վերցրեց, որ երեխաները սոված չմնան։ Միմյանց վերագտած ընտանիքը եկավ Հայաստան, մի քանի օր տարբեր տեղերում մնացին, հետո Արարատը որոշեց` ուզում է Տավուշ գնալ, որն այնքան նման է հարազատ Արցախին։ Դեղձավանում վարձով տուն գտնելուց հետո այստեղ կանչեցին նաև Սոնայի քրոջ` Լյուդմիլայի ընտանիքին։

Ինչ վերաբերում է հայրենի Արցախին, Արարատն ամեն ինչ կորած չի համարում։ «Զեյթունը կհավաքենք, բիզնես կսարքենք, կհզորանանք, կգնանք, մեր Ղարաբաղը հետ կվերցնենք։ Հզորանալով ա, քույրիկ ջան։ Ես իմ աշխատածն էլ կդնեմ զենքի մեջ, թող իմ երեխեքն էլ մի կտոր հաց քիչ ուտեն, թող մենք հզորանանք, մեզանից վախենան, ես կռիվ չեմ ուզում, բայց թող մեզնից վախենան»,– ասում է նա։

Ձիթապտղի բերքահավաքն ավարտվում է, բայց գյուղում օրավարձով աշխատողների կարիք միշտ էլ կա։ Արարատն այս առումով հանգիստ է, այս աշխատանքով չի հարստանա, բայց իր ընտանիքի օրվա հացը գոնե կվաստակի, մինչև մի դուռ կբացվի։

Գյուղին մեծ համբավ բերած ձիթենիներն այստեղ են հայտնվել հիմնադրումից կարճ ժամանակ հետո։ Գյուղը հիմնադրվել է Հայրենական մեծ պատերազմից հետո, այսպես է կոչվել` ի պատիվ հիմնադրի` Բագրատ Վարդանյանի։ Այստեղ են հավաքվել Հայաստանի տարբեր բնակավայրերից, հետո միացել են խորհրդային տարիներին հայրենադարձվածները, 88-ից հետո էլ` Ադրբեջանից փախստական դարձած հայերը, ու բոլորը բագրատաշենցիներ են դարձել։ Խորհրդային տարիներին գյուղացիներն ակտիվ զբաղվում էին առևտրով, հիմա համատարած այգեգործներ են։ Առաջին տեղում արքայանարինջն է, հետո թուզը, նուռն ու, իհարկե, ձիթապտուղը։ Բագրատաշենում կլիման մերձարևադարձային է, մեղմ ձմեռով, տաք, խոնավ ամառներով, դրա համար էլ այստեղ հաջողությամբ մշակում են մերձարևադարձային ու նույնիսկ արևադարձային կուլտուրաներ։

Առաջին ձիթենիները Հունաստանից գյուղ է բերել հիմնադիր Բագրատ Վարդանյանը։ 1950-ականներին արդեն այգիներ են հիմնվել։ Խորհրդային տարիներին գյուղում մոտ 200 հա ձիթապտղի այգի է եղել, գյուղն էլ հայտնի է եղել որպես «Զեյթունի սովխոզ»։ Միության փլուզումից հետո այգիների թիվը կրճատվել է, մնացել է մոտ 60 հա։ Վերջին տարիներին զեյթունի մշակումը նոր թափ է ստացել Բագրատաշենում, հիմա արդեն մոտ 100 հա այգի կա։ Բագրատաշենում 3 տեսակի ձիթապտուղ է աճում` մանր, խոշոր և կլոր։

Ձիթապտղի բերքն ամբողջությամբ սպառվում է Հայաստանում, ու դեռ եղած ամբողջ պահանջարկը չի լրացվում։ Մեկ կիլոգրամը վաճառվում է 1500-2000 դրամով։ Գնորդները սովորաբար իրենց ոտքով են գալիս, տեղից գնում կատարում։ «Շատ ուրիշ զգացողություն է, որ գիտակցում ես` քո հիմնած այգին մի 2000 տարի ապրելու է ու էդ ամբողջ ընթացքում բերք է տալու»,– ասում է Վահանը, որը ձիթապտղի մշակությամբ է զբաղվում արդեն ավելի քան 10 տարի։

«Մեր զեյթունը փորձեք, էլ պետական զեյթուն չեք ուտի»,– ասում են գյուղացիները։ Իսկ Բագրատաշենի զեյթունին հուր–հավիտյան սիրահարվելու համար երբևէ պետք չէ փորձել ծառից քաղված ու չմշակված պտուղը, թե չէ բերանում մնացած դառնությունը դեռ երկար ժամանակ իր մասին կհիշեցնի։ Պետք է ձիթապտուղը կա՛մ կտրատել, ջրի մեջ լցնել, մի քանի օր շարունակ ջուրը փոխել, մինչև որ դառնությունն անցնի, հետո արդեն աղաջրի մեջ տեղափոխել, կա՛մ էլ մեկ օր թողնել կաուստիկ սոդայի մեջ, հետո կրկին սովորական ջրի մեջ տեղափոխել, ջուրն այնքան փոխել, մինչև պարզվի, ապա աղաջրի մեջ դնել ու մի քանի օր անց վայելել։

Ու եթե այս ամենը կարդացիք և պրոցեսը նյարդայնացնող թվաց, ձեր մեջ ուժ գտեք, մեկ անգամ փորձեք, կհամոզվեք, որ արժեր։