Աշխարհի տարբեր երկրներ պետք է շատ մեծ ջանքեր գործադրեն, մրցակցեն հնարավորինս մեծ թվով զբոսաշրջիկների գրավելու համար: Եթե Ճապոնիան հյուրերի պակաս չի ունենա շնորհիվ օլիմպիական խաղերի, ապա Հայաստանն էլ՝ շնորհիվ գիտության: 2021թ.-ին Հայաստանում կկայանա համաշխարհային մեծ ճանաչում ունեցող «Սթարմուս» փառատոնը:
Բացի այն, որ մեր երկրում կհյուրընկալվի աշխարհի գիտական էլիտան, կգան նաև երաժշտական աշխարհի հսկաներն ու ժամանակակից լեգենդները, ինչպես օրինակ՝ Հանս Զիմմերը, Պիտեր Գեբրիելը, Բրայան Մեյը, Ժան Միշել Ժարը և ուրիշներ: Փառատոնի հիմնադիրը մեր հայրենակից, աստղաֆիզիկոս Գարիկ Իսրայելյանն է։ Նրա մասին խոսելիս «Քուին» լեգենդար խմբի կիթառահար, աստղագետ Բրայան Մեյն ասում է՝ իր դոկտորականը չէր պաշտպանի, եթե չլիներ Իսրայելյանը:
Sputnik Արմենիան բացառիկ հարցազրույց է անցկացրել Կանարյան կղզիների Աստղաֆիզիկայի ինստիտուտի աշխատակից, ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր, անվանի գիտնական Գարիկ Իսրայելյանի հետ:
Դպրոցն ու մշուշոտ ապագան
Անդարդ մանկություն էր… Ապրում էինք Երևանի Տերյան փողոցում, սովորում էի Կրուպսկայայի (հիմա` Նիկոլ Աղբալյանի անվան` խմբ.) անվան դպրոցում:
Կյանքեր փրկող «հանցագործը». ինչպես հայ բժիշկն օրգանների փոխպատվաստման առաջամարտիկը դարձավ
Լավ չէի սովորում, ինձ դպրոցը չէր հետաքրքրում: Երաժշտություն էի շատ սիրում, ամբողջ ժամանակն անցնում էի կիթառ նվագելով: Ռոքով էինք տարվել, ընկերներով խումբ էինք ստեղծել: Ամեն ինչում ակտիվ էի, բացի սովորելուց: Չգիտեի էլ, թե դպրոցից հետո ինչով էի զբաղվելու, ապագայիս մասին գաղափար չունեի:
Կինոն մոտեցրեց աստղերին
Պատահաբար խորհրդային ֆանտաստիկ ֆիլմեր դիտեցի, ինչպես՝ «Սոլյարիսը»: Գիտաֆանտաստիկան ինձ գրավեց, սկսեցի նաև գրքեր կարդալ: Այդ ամենն ինձ շատ արագ կլանեց ու տարավ դեպի աստղաֆիզիկա: Քանի որ գիտելիքներս շատ քիչ էին, այդ տարի չէի կարող համալսարան դիմել, փոխարենն աշխատանքի ընդունվեցի Գեղարվեստաթատերական ինստիտուտում՝ որպես բեմի բանվոր: Աշխատելուն զուգահեռ տանն իմ ուժերով պարապում էի, շատ արագ գիտելիքներս ավելացրեցի:
Սկզբում որոշեցի Մոսկվայի համալսարանում ուժերս փորձել: Առաջին քննությունը 4 ստացա, շատ դժվար էր, իսկ երկրորդի բոլոր հարցերին ճիշտ պատասխանեցի, բայց ինձ «կտրեցին», զավեշտալի ու անհասկանալի պատմություն էր: Բողոքեցի և այլն, բայց անարդյունք: 1 ամիս անց վերադարձա Հայաստան, ֆիզիկայի քննությունները շատ լավ հանձնեցի: Ֆիզիկայի տեսական քննությանը մեր այսօրվա նախագահ Արմեն Սարգսյանն էր ինձ քննում, տարիներ անց իրեն հիշեցրել եմ այդ մասին: Համալսարանական տարիներին էլ ռոք-խումբ ունեինք, նվագում էինք, մի քանի անգամ համերգներ ենք ունեցել: Արշավների էինք գնում, ամբողջ Հայաստանն ու Արցախը ոտքով շրջել ենք:
ՈՒՀԱ-ի պես բաներ էինք կազմակերպում, գնում էինք մեր այդ թիմով Լենինգրադ, Մոսկվա: Այդ ամենի կողքին գերազանցությամբ սովորում էի, բայց դասախոսություններին հաճախ չէի մասնակցում, որովհետև հետաքրքիր չէին, ձանձրանում էի: Տարբեր գրքեր էի գնում, տանն էի կարդում, սովորում: Գիտական հոդվածներ էի տպագրում, ասպիրանտուրայում սովորելու տարիներին Ճապոնիայում, Ավստրիայում կոնֆերանսի մասնակցեցի, 3 ամսով Անգլիա գնացի ամառային դպրոցի: Նկատի ունեցեք, խոսքը խորհրդային տարիների մասին է:
Միությունը փլուզվեց, գիտության ժամանակը չէր…
Ասպիրանտուրան ավարտելը համընկավ Խորհրդային Միության փլուզման հետ. 1 տարի առանց աշխատավարձի մնացինք, ծանր էր շատ: Վիկտոր Համբարձումյանը, որը միշտ կողմ էր, որ մարդիկ Հայաստանում սովորեին, պաշտպանեին, աշխատեին, նույնիսկ ինքն այն ժամանակ ընդունեց, որ այլ հնարավորություն չկա, ինձ երաշխավորագիր տվեց: Պաշտպանելուց հետո մեկնեցի Նիդեռլանդներ ու աշխատանքի անցա Ուտրեխտի համալսարանում: Դրսում գիտության բնագավառում այնպիսի մրցակցություն կար, որ մենք չէինք տեսել՝ 100 հոգի պայքարում էին մի պայմանագրի համար:
Իսկական հեղաշրջում բժշկության ոլորտում. ինչպես հայ պրոֆեսորի գյուտը փոխեց աշխարհը
Պետք է անընդհատ աշխատել, գիտական հոդվածներ տպագրել: Աշխատեցի տարբեր երկրներում՝ Ավստրալիա, Բելգիա, հետո տեղափոխվեցի Կանարյան կղզիներ, որտեղ աշխարհի ամենամեծ աստղագիտական կենտրոններից մեկն է: Մոտ 10 տարի տևեց, մինչև մշտական աշխատանք ստացա: Հեշտ բան չէ, պահանջներ կան, պետք է նվազագույնը մի 100 հոդված ունենաս, կոնգրեսների մասնակցած լինես: Իսպանիայում նաև օրենք կար, որ մշտական աշխատանքի համար պետք է ԵՄ քաղաքացի լինել, բայց ինձ համար բացառություն արվեց՝ պատվավոր քաղաքացի դարձա, իսկ 2005թ.-ին՝ նախագծի ղեկավար: Ինձ թվում էր`բոլորի նման հանգիստ պետք է գիտությամբ զբաղվեի, բայց մեկ տարի անց հասկացա, որ դա ինձ համար չէ:
««Սթարմուսը» ծնվեց», որ ոգեշնչի
Մտածեցի ստեղծել փառատոն, որը կունենա միջազգային ճանաչում ու կոգեշնչի մարդկանց: Ես իմ օրինակով գիտեի, թե ոգեշնչվելն ինչքան կարևոր է: Գիտեի, որ աստղագիտությունը կարող է ոգեշնչել, որ փառատոնից հեռանան ու սկսեն կարդալ, ֆիլմեր դիտել, երիտասարդները որպես մասնագիտություն գիտությունն ընտրեին: Ընդ որում, փառատոնը միայն աստղագիտության մասին չէ, կենտրոնում տիեզերական թեման է, բայց շուրջը տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ, կենսաքիմիա և այլն:
Հայ պատանիներն իրենց հավակնոտ ծրագրերով Մարս կհասնեն, իսկ առայժմ մեդալներ են շահում
Ու իհարկե, փառատոնի կարևոր բաղադրիչը երաժշտությունն ու արվեստն են: Դրա ստեղծման համար ինձ շատ օգնեցին երաժշտական, նաև բիզնեսի աշխարհում ունեցածս կապերը: Երաժիշտներին, դերասաններին, երգիծաբաններին ասում էի՝ դուք պետք է օգնեք հանրահռչակել գիտությունը: Այսպես, «Սթարմուսը» դարձավ իսպանական պաելյա, որի ամեն բաղադրիչը պետք է ճիշտ քանակով լինի, անհրաժեշտ չափով էլ «եփվի», որ համեղ լինի:
Ու սկսվեց…
Առաջին «Սթարմուսի» ժամանակ շատ անփորձ էի, բայց Նիլ Արմսթրոնգը եկավ: Բոլորի շոկի մեջ էին, որովհետև նա ոչ մի տեղ չէր գնում, մի 30 տարի ոչ մեկ նրան չէր տեսել ու հանկարծ եկավ մեր փառատոնին, որը ո՛չ հեղինակություն ուներ, ո՛չ հովանավորներ: Երկրորդին եկավ Սթիվեն Հոքինգը:
Հորիզոնից այն կողմ նաև Հոքինգն է….
Հոքինգի հետ մեր առաջին հանդիպմանը շոկի մեջ էի: Մի երեք ժամ տևեց. դժվար էր, մինչև գրում էր, մի 20 րոպե անցնում էր, ես դեռ չգիտեի`ինչպես իր հետ հաղորդակցվել: Բայց սովորեցի շփվել նրա հետ: Այնքան բարդ էր իր գալը կազմակերպելը, իր հետ մի մեծ խումբ էր գալիս՝ 10 բուժքույր, բժիշկներ, աջակցող միջոցներ՝ թթվածին և այլն, նավով եկավ, որովհետև օդանավով թույլ չտվեցին: Եկավ ու փառատոնի աստղը դարձավ, 2 դասախոսություն կարդաց:
Առաջարկեցինք մեր խորհրդի անդամ դառնալ, սիրով համաձայնեց: Մտածում էի, թե ինչպես ենք իրեն բեմ հրավիրելու. այդ շրջանում մի ռոք երգ էի լսում, շատ էներգիայով լի էր։ Մտածեցի, որ լավ նախաբան կլինի նրա համար: Երբ Հոքինգին անվասայլակով դահլիճի միջով բերում էին դեպի բեմ, այդ երաժշտությունն էր հնչում ու շատ բարձր: Իմաստ այն էր, ցույց տայինք՝ ինքը հիվանդ, խեղճ չի, ինքը մեզանից բոլորից ուժեղ է, ես կյանքում այդքան ուժեղ մարդ չեմ տեսել:
Գիտեք՝ այդ հիվանդությունից բոլորը մեկ տարում ինքնասպան են լինում, այդ հիվանդությամբ ոչ ոք այդքան չէր ապրել, ինչքան ինքը: Դա նրա ոգու ահավոր մեծ ուժն էր, իր լավատեսությունն ու կյանքի հանդեպ ծարավը: Մոտ 1 ամիս մնաց մեզ մոտ, առողջությունն այնքան լավացավ, երբ հետ գնաց, բժիշկներն ասացին, որ մի 20 տարի քեզ այսպես չէինք տեսել: Հաջորդ փառատոնը որոշեցինք հենց իրեն նվիրել. անվանեցինք՝ «Հորիզոնից այն կողմ», որովհետև հորիզոնից այն կողմ այնպիսի անբացատրելի երևույթներ կան, ինչպիսին Սթիվեն Հոքինգն էր:
Ի դեպ, մենք նաև Հոքինգի անվան մեդալ ստեղծեցինք, որը սակայն գիտնականներին չենք շնորհում, այլ արվեստագետներին, նրանց, ովքեր իրենց աշխատանքով են գիտությանը ճանաչում բերում, ինչպես, օրինակ, Հանս Զիմմերը. նա այնպիսի գիտաֆանտաստիկ ֆիլմերի համար է երաժշտություն գրում, որ նպաստում է գիտության հանրահռչակմանը:
«Սթարմուս»` գիտությունն ու երկիրը հանրահռչակելու հարթակ
Երկրորդ փառատոնից հետո Կանարյանի կղզիների կառավարությունը մամուլի ասուլիս հրավիրեց և հայտարարեց, որ «Սթարմուսից» ստացած ճանաչումը գնահատվում է 175 միլիոն եվրո: Իրենք տարեկան միլիոնավոր եվրոներ են ծախսում երկիրը գովազդելու, զբոսաշրջիկներ գրավելու համար, բայց այս փառատոնը 100 անգամ ավելի մեծ ճանաչում է բերում, որովհետև մեկտեղում հավաքվում են գիտնականներ, Նոբելյան մրցանակակիրներ, օսկարակիր կինոգործիչներ, երաժիշտներ, մարդիկ, ովքեր մարդկության համար արժեք են ստեղծում: Երկրորդին Հանս Զիմմերն ու Սառա Բրայթմանն էին ելույթ ունեցել, երրորդ փառատոնից հետո «Սթարմուսի» բերած ճանաչումը գնահատվեց 400 միլիոն եվրո: 5-րդ փառատոնն անցկացվեց Շվեյցարիայում` Ցյուրիխում, հաջորդը՝ Հայաստան ենք գալիս:
Ամբիցիոզ ծրագիր հայրենիքի համար
Մեր հիմնական նպատակն է, որ «Սթարմուսը» մեծ ճանաչում բերի Հայաստանին: Կորոնավիրուսից հետո դա ավելի շատ է պետք, քան մինչև այդ էր: Եկող տարի շատ երկրներ փորձելու են զբոսաշրջիկներին իրենց մոտ տանել: Մենք կարծում ենք, որ «Սթարմուսով» այնքան լավ PR կանենք, որ շատ մարդ կգա: Նորվեգիայում 50 հազար մասնակից եղավ, Հայաստանում այդ թիվը կարող է 100 հազարի հասնել: Շատ լավ թեմա ենք ընտրել՝ մյուս տարի Մարս իջնելու 50-ամյակն է: Այս տարի 4 առաքելություններ են ուղարկվում Մարս, եկող տարի 4-ն էլ տեղ կհասնեն, և լրահոսը լցված է լինելու Մարսով:
Սա շատ լավ հնարավորություն է, հատկապես որ այդ առաքելությունների ղեկավարները գալու են փառատոնին: Մի բան էլ կա, առաջին փոքրիկ ռոբոտը, որն իջել է Մարսի վրա, հայ է պատրաստել՝ Ալեքսանդր Քիմուրջյան: Մենք ուզում ենք, որ նրա անունը ոչ միայն Հայաստանում հայտնի լինի, այլև աշխարհում, որովհետև նա նաև տիեզերական ռոբոտատեխնիկայի հայրն է:
Ուզում ենք նաև SpaceX-ի Իլոն Մասկը գա: Հետաքրքիր փառատոն է նախագծվում, ինձ համար շատ կարևոր է, որ այն էներգիան, որը մինչ այժմ ծախսել ենք մյուս փառատոնների համար, Հայաստանի դեպքում կրկնապատկվի:
Հ.Գ. Ի դեպ, Գարիկ Իսրայելյանը ռոք երաժիշտ չդարձավ, բայց իր երազանքը չմոռացավ: Բացի այն, որ Իսրայելյանը նվագում է էլեկտրակիթառ, դաշնամուր և այլ գործիքներ, նա նաև կարողացավ կապել իր երկու մեծ սերերը՝ երաժշտությունն ու աստղերը՝ ստեղծելով բառիս ամենաբուն իմաստով աստղային երաժշտություն: Գարիկ Իսրայելյանն ուսումնասիրեց աստղերի՝ մթնոլորտում առկա ակուստիկ ալիքներն ու բացահայտեց՝ հնչում են բոլոր աստղերը՝ ամեն մեկը յուրահատուկ ձևով:
Իսրայելյանն ինչ-որ կերպ աստղային ձայները կարողացավ մարդու ականջի համար հասանելի դարձնել, աստղային երաժշտական շտեմարան ստեղծել: Աշխարհահռչակ երաժիշտ Ժան Միշել Ժարն այդ մեղեդիները հետաքրքիր ձևով ներդրեց երաժշտական ստեղծագործության մեջ, որն առաջին անգամ կհնչի հենց Հայաստանում: