Ի՞նչ եք կարծում՝ երբ է ստեղծվել առաջին բանկոմատը․ 90-ականների սկզբների՞ն։ Ոչ, դեռևս հեռավոր 1930-ական հայազգի գյուտարար Լյութեր Ջորջ Սիմջյանն աշխատում էր մարդկության կյանքը հեշտացրած այս սարքը ստեղծելու ուղղությամբ։ Առաջին բանկոմատը նրան հաջողվում է ստեղծել 1939թ․-ին։ Բայց մինչ իր՝ աշխարհը փոխած գյուտին հասնելը Սիմջյանը դժվար ճանապարհ է անցել։
Երկրագնդից մեկ քայլ արագ. հայեր, որոնք «հայտնագործեցին» աշխարհը
Հայտնի է, որ նա ծնվել է 1905 թվականին Արևմտյան Հայաստանում՝ Այնթապում։ Այն ժամանակ նա դեռ Կարապետ էր, միայն հետո ստիպված եղավ արևմուտքի համար ավելի հասկանալի ու հեշտ արտաբերելի անուն գտնել՝ Լյութեր Ջորջ։ Հայոց ցեղասպանությունը Կարապետին բաժանեց ընտանիքից. դեռ պատանի տարիքում նա ստիպված եղավ փախչել Բեյրութ, այնուհետև՝ Մարսել։ 1920 թ․-ին Ֆրանսիայից տեղափոխվեց ԱՄՆ, ապաստան գտավ Կոնեկտիկուտում բնակվող հարազատների մոտ։ Սիմջյանը սիրում էր լուսանկարել ու 15 տարեկանից ուսմանը զուգահեռ աշխատում էր որպես լուսանկարիչ։ Դպրոցն ավարտելուց հետո աշխատանքի անցավ Յեյլի համալսարանի բժշկական համալիրի ֆոտոսարքավորումների բաժնում որպես կառավարիչ։ Հենց այստեղ էլ աշխատանքի ընթացքում ի հայտ եկան նրա նորարարական մտածողությունը։
Նա մի շարք հայտնագործությունների հեղինակ դարձավ, այդ թվում ստեղծեց նկարների մանրադիտակի լուսարձակը, դա մոտավորապես պրոյեկտոր էր, որի միջոցով էկրանին հնարավոր էր տեսնել միկրոսկոպով ստացված պատկերներ։ 1934 թվականին տեղափոխվեց Նյու Յորք ու սկսեց աշխատել ֆոտոսարքավորումների ոլորտում։ Ըստ էության, երիտասարդ Սիմջյանն արդեն գյուտարար էր։ 1939-ին նա անգամ հիմնեց սեփական ընկերությունը՝ «Reflector Co.»–ն՝ նոր սարքավորումների սերիական արտադրության համար։ Ի դեպ, այս ձեռնարկությունը գոյատևեց 65 տարի, մինչև որ 90 միլիոն դոլարով այն գնեց «British Aerospace» ընկերությունը։ Ընկերությունը հիմնելու նույն տարեթվին Սիմջյանը որոշեց ստեղծել այնպիսի սարքավորում, որը կանխիկ գումար կտրամադրեր։
Իր ստեղծած առաջին սարքավորումը նա անվանեց Բանկոմատիկ՝ Բանկ և ավտոմատ բառերի համադրումից։ Բանկոմատիկը նա առաջարկեց ամերիկյան տարբեր բանկերին, որոնք, սակայն, թերահավատորեն վերաբերվեցին Սիմջյանի ստեղծածին, չհասկացան դրա իմաստն ու հրաժարվեցին Բանկոմատիկի կիրառումից։ Չնայած դրան, Սիմջյանը չհիասթափվեց ու թևաթափ չեղավ։ Գրեթե 20 տարի նա աշխատեց, կատարելագործեց իր սարքը։ Վերջապես 1960 թվականին նրան հաջողվեց 6 ամիս ժամկետով պայմանագիր կնքել Նյու Յորքի City Bank-ի հետ՝ իր սարքը փորձնական շահագործելու համար, սակայն կես տարի անց պայմանագիրը չերկարացվեց. սարքավորումը վերադարձվեց պահանջարկի բացակայության պատճառով։ Անգամ այս անհաջողությունից հետո նա չհանձնվեց՝ շարունակելով ստեղծել նոր սարքավորումներ։ Արդյունքում նա հորինեց ոչ միայն թղթադրամի ստացման բանկոմատ, այլև 1965 թվականին արտոնագրեց մետաղադրամի համար նախատեսված բանկոմատի գյուտը։
«Թվում է՝ բանկոմատներից օգտվում են միայն խաղամոլներն ու մարմնավաճառները, որոնք չեն ցանկանում անձամբ տեսնել գանձապահին»,- իր գյուտերի մասին խոսելիս մի առիթով ասել է Սիմջյանը:
Գյուտարար հայեր. կանանց կյանքը հեշտացրել է մեր հայրենակիցը
Բանկոմատի թեման նրան հանգիստ չէր տալիս, բայց նա նաև այլ ոլորտներին վերաբերող բազմաթիվ սարքավորումների գյուտերի հեղինակ է։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում նա հայտնագործեց ռազմական թռիչքների սիմուլյատոր, այսինքն՝ այնպիսի սարքավորում, որը ռազմական ինքնաթիռով թռիչքի տպավորություն ու զգացողություններ էր տալիս։ Այն օգտագործվում էր ԱՄՆ ռազմական օդաչուների մարզումներում` գնահատելու ավիատեխնիկայի արագությունն ու միջտարածությունը։ Պատերազմի ավարտից հետո նա նաև հայտնագործեց հատուկ տեխնոլոգիա, որը հեշտացնում էր գիշերային թռիչքների ժամանակ օդաչուների կողմնորոշումը։ Սիմջյանը նաև բժշկական մի շարք հայտնագործությունների հեղինակ է դարձել։
1968թ.-ին բանկոմատից հետո իր ամենահայտնի երկրորդ գյուտի հերթն էր՝ Տելետրանս, այն պարզապես հեռագրի կատարելագործված տարբերակ չէր, այլ էլեկտրոնային հաշվիչ մեքենայի բազմաֆունկցիոնալ մի համակարգ, որը հեռագրի՝ այն ժամանակների համար շատ արդիական խնդրի լուծում դարձավ։ Այն հնարավորություն էր տալիս հաղորդագրություններն ուղարկելուն զուգահեռ տեքստը թարգմանել մի լեզվից մյուսը։
Նրա հայտնագործությունների ոլորտները շատ են ու բազմազան՝ միսը փափկեցնելու սարքից մինչև մերսման հատուկ հեծանիվ։ Ընդհանուր առմամբ, Սիմջյանի հայտնագործություններն ընդգրկում են 30 ոլորտներ։ Նա համարվում է ԱՄՆ ամենաունիվերսալ գյուտարարը, ռեկորդակիր է արտոնագրված գյուտերի թվով։ Իր կյանքի ընթացքում Լյութեր Ջորջ Սիմջյանն ավելի քան երկու հարյուր գյուտ է արտոնագրել։ Նա չի դադարել ստեղծել մինչև կյանքի վերջին օրը։ Իր վերջին արտոնագիրը ստացել է 92 տարեկանում, երբ գրեթե կորցրել էր տեսողությունը։ Այս գյուտից մի քանի ամիս անց 1997թ.-ի հոկտեմբերի 23-ին Լյութեր Ջորջ Սիմջյանի հետաքրքիր, հայտնագործություններով լի կյանքի ճանապարհն ընդհատվեց։
Ի դեպ, աշխարհի ամենահայտնի գյուտարարներից մեկը, որին շատերն անվանում էին երկրորդ Թոմաս Էդիսոն, ոչ միայն տեխնիկական կրթություն չուներ, այլև ընդհանրապես բարձրագույն կրթություն։
Ալեք Մանուկյանի ֆենոմենը․ ինչի՞ համար է Հենրի Ֆորդը գովել հանճարեղ հային