ԵՐԵՎԱՆ, 11 օգոստոսի — Sputnik, Նելլի Դանիելյան. Հայրենական մեծ պատերազմից հետո գերմանացի ռազմագերիներ Հայաստանում չեն մնացել: Չկան նաև նրանց սերունդները։ Այս մասին Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում հայտնեց «Տևտոնիա» գերմանացիների մշակութային ՀԿ ղեկավար Վիկտոր Վուխրերը:
Վուխրերի խոսքով` ներկայումս Հայաստանում բնակվող գերմանացիները, (նրանց թվում է նաև ինքը` Վուխրերը) ռուսաստանցի գերմանացիներ են, որոնք հաստատավել են Վոլգայի ափին դեռ պատերազմից մեկ դար առաջ`1810-30-ական թվականներին, ապա այնտեղից տեղափոխվել են Կովկաս` շուրջ 500 ընտանիք։
«Գերմանացիները մեծ հայրենասերներ են, և պատերազմից հետ ոչ մի ռազմագերի այստեղ չի մնացել, բոլորը վերադարձել են Գերմանիա»,- պատմում է մեր զրուցակիցն ու շարունակում պատմությունն իր հայրենասեր նախնիների մասին. «Այդպիսի մի պատմություն կա. մի երիտաասարդ նավաստի 1935թ.-ին` հասնելով սևծովյան նավահանգիստներից մեկը, իմանում է, որ Հիտլերն է եկել իշխանության, իսկ ինքը կոմունիստ էր, ու որոշում է չվերադառնալ հայրենիք։ Երիտասարդը հետաքրքրվել է, թե որտեղ են գերմանացիներ բնակվում։ Նրան ասել են` Բաքվի մոտ` Սավունչի կոչվող ավանում, որտեղ ծնվել ու երկար ժամանակ ապրել է նաև Ռիխարդ Զորգեն»:
Հաղթանակի գեներալը. ինչպես Նվեր Սաֆարյանը «քոչարի» բեմադրեց Բեռլինում
Ըստ Վուխրերի` պատմության հերոսը կրթություն է ստանում, դառնում մեխանիկ ու ընտանիք կազմում հայուհու հետ, սակայն 1939թ.–ին նրան գնդակահարում են` մեղադրելով լրտեսության մեջ։
«Պատերազմի տարիները շատ վտանգավոր էին։ Բոլորին գնդակահարում էին. գերմանացի է` լրտես է, լեհ է` լրտես է»,- պատմում է Հայաստանի գերմանացիների միության ղեկավարը:
Երիտասարդ ամուսնու մահից հետո կինը որդու` Լուցիոսի հետ հաստատվում է Հայաստանում, իսկ որդին վերցնում է մոր ազգանունը` Հակոբյան: Վերջինս երկար տարիներ աշխատել է Երևանի Ստանիսլավսկու անվան թատրոնում։
«Եթե չեմ սխալվում` 1981թ.–ն էր, նա եկավ ինձ մոտ ու ասաց` գիտես, ես ամբողջ կյանքս թաքցրել եմ, որ գերմանացի եմ, ու հիմա իմ տատը ինչ–որ ձևով գտել է ինձ ու հայտնել, որ կարողություն ունի` 1000 գերմանական մարկի չափ: Տատիկս մահացել է ու ամբողջ ունեցվածքը ժառանգել ինձ»,- պատմում է Վուխրերը` հավելելով, որ իր հայրենակցին խորհուրդ է տվել մեկնել Գերմանիա։
«Երբ Լուցիոսը տեղ է հասնում, իրեն ասում են` գումարը մեծ չէ, լավ կանի մի նամակ գրի, այն գյուղի ղեկավարությանը, որտեղ տատն էապրել, ու գումարը փոխանցի գյուղի բյուջե, որպեսզի այդ գումարով խնամեն տատի գերեզմանը։ Գերմանիայում անխնամ, լքված գերեզմանները պայթեցնում են ու տրամադրում ուրիշներին` նոր հուղարկավորությունների համար։ Գերմանացիները 5 տարին մեկ որոշակի գումար են վճարում իրենց հարազատների գերեզմանները պահպանելու ու խնամելու համար»,- հայաստանցի իր հայրենակցի մասին պատմությունն ավարտում է մեր զրուցակիցն ու անմիջապես սկսում մեկ ուրիշը, որի գլխավոր հերոսը` Էստազե Վալտերը ծնվել է Շամքորում` Ադրբեջանի այն նույն շրջանում, որտեղ ծնվել են մարշալներ Բաղրամյանն ու Բաբաջանյանը:
Հայրենական մեծ պատերազմի 30 վետերան պետության հաշվին առողջարան կգնա
Վալտերը Բաքվի բժշկական ինստիտուտի 2-րդ կուրսի ուսանող էր, երբ զորակոչվում է բանակ։ Երբ Հայրենական պատերազմը սկսվեց արդեն լեյտենանտի կոչում ուներ: Բայց պատերազմի ամենաթեժ պահին Կարմիր բանակի ղեկավարությունը որոշում է ազատվել իր շարքերում կռվող գերմանացիներից:
«Բոլոր գերմանացիներին բանակից հեռացրին, ստիպեցին հանձնել զենքն ու գոտին ու պարտադրեցին գնալ դեպի արևելք։ Այդպես 10-15 հոգանոց խմբերով նրանք սկսել են դեգերել աշխարհի տարբեր անկյուններում` վախենալով ու չվստահելով նույնիսկ միմյանց։ Այսպես նա հասնում է մի գյուղ, որտեղ նրան հանդիպած առաջին իսկ տատիկը զգուշացնում է. «Փախիր տղաս, այստեղ գերմանցիներ են։ Բայց հենց երիտասարդը փորձում է փախչել, նրան կրակում են։ Պարզվում է` նրանք ոչ թե գերմանացիներ էին, այլ ռումիններ։ Գցում են նկուղը, ծեծում։ Տղան խոստովանում է, որ գերմանացի է։ Գալիս է գերմանացի ինչ–որ գնդապետ, ով պաշտպանում է հայրենակցին` ասելով, որ չի կարելի այդպես, նա զինվոր է, հրաման է կատարել։ Հարցնում է` գերմանացի՞ ես։ Ասում է` այո։ Կծառայե՞ս մեզ մոտ։ Ոչ։ Տղայի պատասխանից հետո նրան գցում են համակենտրոնացման ճամբար»,- պատմում է մեր զրուցակիցը:
Համակենտրոնացման ճամբարում անցկացրած 2-3 ամիսների ընթացքում բժշկականի նախկին ուսանողն օգնում է այստեղ ընկած մարդկանց: Իսկ երբ ինքն է հյուծվում ու թուլանում, մարդիկ էլ իրեն են օգնում, չեն թողնում մահանա։ Մինչև որ մի օր գերմանացիներին հայտնում է, որ պատրաստ է ծառայել իրենց։ Նրան վերցնում են ինչ–որ զորամիավորումում` որպես թարգմանիչ` մինչև պատերազմի ավարտը։
«Ռուսաստանում գերի ընկած գերմանացիներին միանգամից գնդակահարում էին։ Պատերազմից հետ նա մնաց Գերմանիայում, թաքնվեց։ Հետո նստեց 3 տարի: 1953թ.–ին վերադարձավ ԽՍՀՄ, որովհետև նա ռուսաստանաբնակ գերմանացի էր։ Բայց այստեղ էլ նրան ևս 10 տարի տվեցին։ Այս անգամ ճամբարից դուրս է գալիս 1963 թ.–ին։ Այնպես որ մենք` ռուսաստանցի գերմանացիներս ամեն ինչի համար կրկնակի ենք վճարել` և՛ որպես գերմանացիներ, և՛ որպես ԽՍՀՄ քաղաքացիներ»,- նշում է Վուխրերը։
Հայաստանում այսօր Գերմանացի ռազմագերիներին նվիրված 15 հուշարձան կա: Դրանց մի մասը կառուցվել են գերիների եղբայրական գերեզմանների տեղում:
Գերմանիայում գործող հիմնադրամը ֆինանսավորում է այդ հուշարձանների պահպանումը։
Իսկ Հայաստանի տարածքում ապրած ու աշխատած գերիների թերևս ամենականգուն հիշատակը Հաղթանակի զբոսայգի տանող Սարալանջի խճուղու հենապատերն են, որոնք կառուցվել են 20-րդ դարի կեսերին, գերմանացի ռազմագերիների ձեռքերով` մինչ օրս հավերժացնելով նրանց կյանքի ընդհատված պատմությունները:
Պատերազմում կորցրել էր աչքը, բայց ոչ անցյալի հիշողությունը. արցախցի Ստեփանիչի մասին
Պաշտոնական տվյալներով` մինչ Հայրենական պատերազմը`1939 թ. Հայաստանում բնակվել է 433 գերմանացի։ 1989 թվականի տվյալներով` հայաստանաբնակ գերմանացիների թիվը եղել է 265, 2001-ին` 133: Իսկ 2011 թ. տվյալներով` Հայաստանում բնակվող 100 գերմանացիների մեծ մասն ապրում է Երևանում, որոշ մասը` Լոռու մարզում: