Արամ Գարեգինեան, Sputnik Արմենիա
ԽՍՀՄ–ի փլուզումէն ետք Չարենցաւանի գործիքաշինական գործարանի ծրագրաւորող Տիգրան Ղազարեան սկսաւ օրկանական հատապտուղներ եւ վարդեր աճեցնել:
Յայտնի գործիքներու շարքին կան քանի մը հատ, որոնք «հատապտղային անուանում ունին, օրինակ` Raspberry մինի–համակարգիչը (որոնցմով ծրագիրներ կը կազմեն սարքերու համար), Blackberry սմարթֆոնները: Կայ նաեւ Blueberry անուանումով ընկերութիւն, որ կը թողարկէ FlashBack ծրագիրը:
Եւ յայտնի չէ, թէ ինչ մտայղացումներ կ’իրագործէր չարենցաւանցի Տիգրան Ղազարեանը, եթէ չփլուզուէր Խորհրդային Միութիւնը: Բայց այսօր ան կ’արտադրէ եւ՛ raspberry, եւ՛ blackberry, ընդ որում` ամենաուղիղ իմաստով: Ան ստեղծած է ամբողջ Հայաստանի մէջ ամենախոշոր օրկանական հատապտուղներու այգիներէն մէկը:
Իսկ ատկէ բացի ուրիշ ի՞նչ կրնար ստեղծել Չարենցաւանի մէջ: Մի՛ ժպտիք: Չէ՞ որ Չարենցաւանը միշտ չէր այնպիսին, ինչպիսին այսօր է:
Ժամանակին այստեղ գործած է Անդրկովկասի ամենամեծ գործիքաշինական գործարաններէն մէկը: Ատկէ բացի, քաղաքին մէջ գործած են հաստոցաշինական գործարանն ու «Ցենտրոլիտը», ուր մետաղական իրեր կ’արտադրէին:
1988 թուականին Ղազարեան աւարտեց Երեւանի փոլիտեխնիքական համալսարանի հաշուողական մեքենականութեան բաժանմունքը: Շուտով Չարենցաւանի գործիքաշինական գործարանին մէջ սկսաւ ալկորիթմներ կազմել խառատի եւ մամլիչ հաստոցներու համար:
90-ականներուն` փոխադրամիջոցներու շրջափակման ժամանակ, գործարանին մէջ գրեթէ դադրեցուեցան մետաղի մատակարարումները: Այսինքն` պատուէրները գրեթէ վերացան: 1993 թուականին Ղազարեան հեռացաւ գործարանէն, որպէսզի գոնէ ինչ–որ կերպ գումար աշխատի:
«Գիտէք` հեշտ ժամանակներ չէին: Գործարանները գրեթէ կը քանդուէին: Ես ալ ինչ գործ կրնայի, կ’ընէի: Ջահեր կը պատրաստէի, ոսկերչական զարդեր, հարսանեկան յուշանուէրներ», – կը պատմէ ան:
Հոգը փոքր–ինչ մոռացութեան կու տար մորին: Աւելի ճիշդ ոչ այդքան հէնց մորին, որքան թուփերը, որոնցմով ան ազատ ժամանակ կը զբաղէր տան մօտ գտնուող այգիին մէջ:
«Եւ ես որոշեցի հատապտուղներ աճեցնել: Սկսայ աշխատիլ, լրացուցիչ հողեր վարձակալեցի, յետոյ գնեցի ատոնք: Յետոյ կրկին: Այսօր մենք 15 հեկտար ունինք: Իսկ սկսած ենք 500 քմ–էն», – կը պատմէ ան:
Զինք օգնեց ալկորիթմային մտածողութիւնը: Մորիի կողքին նաեւ մոշ ու այլ հատապտուղներ տնկեց: Իսկ տեսնելով, թէ քաղելէ յետոյ որքան մոլախոտ կը հաւաքուի, սկսաւ ատոնք թափելու փոխարէն խոզ պահել:
«Ես վերցուցի ոչ թէ սպիտակ, այլ սեւ, վիեթնամականներէն: Եւ չզղջացի: Բարձր դիմադրողականութիւն ունին, արագ քաշ կը հաւաքեն եւ հանգիստ են. ցանկապատ չեն կոտրեր, չեն փորձեր փախչիլ, ուր ըսես չեն մտներ: Մոլախոտը կը հաւաքեմ, կը դնեմ դիմացնին, իրենք իրենց կ’ուտեն», – կ’ըսէ ան:
Խոզերու կողքին (տէ, ի հարկէ, ոչ շատ մօտ) վարդերու թուփեր տնկեց: Եւ սա ալ զուարճանքի համար չէր, այլ յստակ հաշուարկով եղած գործ:
Թօշնած վարդն աւելի շատ բանաստեղծական չափազանցութիւն է, համոզուած է ան: Իրականութեան մէջ վարդը շատ դիմացկուն բոյս է, որեւէ հիւանդութիւն չունենար, եւ նոյնիսկ շատ ջուր ալ պէտք չէ: Այժմ իր ծաղկանոցէն վարդեր կը մատակարարէ պահածոներու քանի մը գործարաններու, որոնք վերջին տարիներուն կ’աւելցնեն վարդի անուշի արտադրութիւնը:
Այժմ կ’ուզէ ընդլայնել վարդերու թիւը` օծանելիքի արտադրութեան մէջ օգտագործուող յայտնի եթերային իւղ ստանալու համար: Այդ իւղի մէկ քիլոկրամն աւելի քան 10 հազար եւրօ արժէ: Ճիշդ է` արդէն ծաւալները պէտք է զգալի մեծցնել:
«4 թոն վարդէն մէկ քիլոկրամ իւղ կը ստացուի: Իսկ 1-2 քիլոկրամի համար ոչ մէկը պայմանագիր կը կնքէ: Այսօր մօտս ամենաշատը 2-3 կը ստացուի: Այդ պատճառով կ’աւելցնեմ թուփերը: Շուտով դաշտերն աւելի վարդագոյն կը դառնան», – կը ժպտի ան:
Իսկ չի ցանկա՞ր նաեւ մեղուաբուծական տնտեսութիւն հիմնել` աշխատանքի նոյն ալկորիթմով: Կը պարզուի` այդ պարագային աւելի կարեւոր է մարդկային կապերու ալկորիթմը:
«Կարիք չկայ: Հարեւաններն արդէն կը զբաղին անով, իմ դաշտերուս շուրջ: Ինչու՞ խանգարեմ անոնց: Իմ գործն ինծի հերիք է», – կ’ըսէ Ղազարեան:
Վերջերս գրաւիչ բոյրը զգալով` փարիզցի մը այցելած է զինք: Ֆրանսիս Քիւրքճեան, որ Jean-Paul Gautier, Burberry եւ Nina Ricci ապրանքանիշներու համար օծանելիքներ կը ստեղծէ, հետաքրքրուած է, թէ արդեօ՞ք հնարաւոր է հումք ձեռք բերել հայրենակիցէն:
«Կը սպասենք, որ կրկին գայ: Այնպէս որ աշխատելու իմաստ կայ», – կ’ըսէ Ղազարեան:
Փարիզը` Փարիզ, բայց ուրիշ գործեր ալ կան: Ներառեալ` նաեւ հատապտուղներու հետ կապուած (որմէ ալ սկսած էինք մեր պատմութիւնը): 2005 թուականին ան հատապտղային այգիներու համար օրկանական արտօնագիր ստացած է: Այստեղ ո՛չ ժանտասպաններ, ո՛չ քիմիական պարարտանիւթեր կ’օգտագործուին: Ժանտասպաններու կարիքը առանձնապէս ոչ ալ կայ: Այստեղ` լեռներու մէջ, հատապտուղներու վնասատուներ գրեթէ չկան, կը վստահեցնէ ան:
Մորիի պատմութիւնը նոյնն է, ինչպէս վարդերուն. միայն թէ արտաքնապէս աւելի փափուկ է: Թուփերը կը դիմանան եւ՛ ցուրտին, եւ՛ կարկուտին:
«Կարկտակայուն են նաեւ, քանի որ այդքան շուտ չեն ծաղկիր: Միայն շատ ջուր կ’ուզէ: Ուրիշ բան պէտք չէ», – կ’ըսէ Ղազարեան:
Ան եւ՛ տեղական տեսակներ կ’աճեցնէ, եւ՛ արտասահմանեան. ատոնք չեն թօշնիր, եթէ երկար ճանապարհ կու գան: Համը, ի հարկէ, այն չէ, բայց ատիկա ալ հնարաւոր է շտկել, կը վստահեցնէ ան:
«Սկիզբը տնկեցի, այդքան ալ համով չէին: Իսկ 2-3 տարի անց տեսնեմ` համը կը փոխուի: Մեր արեւը, հողը իրենց գործը կ’ընեն», –կը ժպտի ծրագրաւորող գիւղացին:
Այսօր ան հատապտուղներու տնկարան ստեղծած է (նոյնպէս օրկանական):
Եւ ասիկա անոր ալկորիթմի վերջին տողը չէ. կը պատրաստուի կաթիլային ոռոգում իրականացնել, որպէսզի ջուրն ալ իզուր չկորչի:
Օրկանական տնկարան ստեղծելու հարցով Ղազարեան աջակցութիւն ստացած է գիւղատնտեսութեան աջակցման նախաձեռնութեան շրջանակին մէջ, որուն ֆինանսաւորած է ԵՄ–ն եւ իրականացուցած Զարգացման աւստրիական գործակալութիւնը: Մնացած ամէն բան ան մինակ ըրած է ` առանց կողմնակի օգնութեան: