Համոզված եմ՝ նման բան հայաստանցիներից որևէ մեկը, նույնիսկ ամենատարեցը, իր կյանքի ընթացքում երբեք չէր տեսել։ Միգուցե՝ 1990-ականների առաջին կեսին, երբ հայերը իրենց վերահսկողությունը հաստատեցին հսկայական տարածքների նկատմամբ, ադրբեջանցիներին էլ հաջողվեց ինչ-որ սահմանափակ տարածքներ ստանալ, բայց այն ժամանակ պատերազմ էր։ Այս դեպքում՝ 2021 թվականին, պատերազմը փաստորեն միակողմանի էր շարունակվում։ Միանգամայն ճիշտ եք՝ շատ դժվար է պատկերացնել միակողմանի պատերազմ, բայց իրողությունն այն է, որ ադրբեջանցիները՝ ղարաբաղյան հաջողություններով ոգևորված, փաստորեն շարունակում էին առաջխաղացումն արդեն Հայաստանին պատկանող տարածքներում, այնինչ, մենք փորձում էինք ամեն կերպ ձև անել, թե ոչ մի լուրջ բան էլ չի պատահել։
Այսօրվա դրությամբ, ադրբեջանցիները Հայաստանում գրավել են մոտ 200 քառակուսի կիլոմետր տարածք. սա պաշտոնական թիվ է, որը հրապարակել են թե′ արտգործանախարար Արարատ Միրզոյանը, թե′ խորհրդարանի փոխխոսնակ Ռուբեն Ռուբինյանը։ 200 քառակուսի կիլոմետրից քիչ ավելի է կազմում մեր մայրաքաղաք Երևանի տարածքը։
Թույլ տվեք հիշեցնել, թե ինչպես էր ամեն ինչ սկսվում։ Բոլորովին ոչ այն պատճառով, որ շատ մեծ ցանկություն ունեմ մի պտղունց էլ աղ ցանելու վերքի վրա։ Պարզապես 2021 թվականի գարնան վերջին տեղի ունեցած իրադարձությունները շատ խորհրդանշական են և ակնհայտորեն ցուցադրում են, թե ինչ է լինում, երբ բոլորը՝ ենթակաները, տեղական իշխանություններ, բարձրաստիճան պաշտոնյաները՝ մի կողմ թողնելով իրականությունը, փորձում են ամեն ինչ ներկայացնել շեֆին այնպես, ինչպես նա կցանկանար լսել։
Ահավասիկ. 2021 թվական, մայիսի 13։ Սյունիքի մարզպետ Մելիքսեթ Պողոսյան.
«Սյունիքում հակառակորդը ոչ մի հատվածում առաջ չի եկել: Եկել են դիտակետ դնեն, մոլորվել են: Հայաստանի պետական սահմանին որևէ խախտում չի կարող լինի, դա անհնարին բան է, ես եմ ասում»։ Այդ նույն դրվագը Գորիսի համայնքապետի տեղակալ Մենուա Հովսեփյանն այսպես է ներկայացնում.
«Հակառակորդը գիշերն առաջացել է Սյունիքի մարզի Իշխանասարի ուղղությամբ՝ առանց որևէ կրակոցի։ Բանակցություններ են գնում, մարտեր չեն ընթանում։ Մենք այնտեղ զինվոր չենք ունեցել, որ մարտեր լինեն։ Տարածքն ազատ է եղել, ո՞ւմ հետ պետք է մարտ վարեին»։
Եվ վերջապես, Հայաստանի պաշտպանության նախարարության պաշտոնական վարկածը. «Ադրբեջանական զինուժը «սահմանների ճշգրտման» հիմնավորմամբ փորձել է որոշակի աշխատանքներ իրականացնել Սյունիքի սահմանային հատվածներից մեկում։ Հայկական ստորաբաժանումների ձեռնարկած միջոցառումներից հետո ադրբեջանական զինվորականները դադարեցրել են այդ աշխատանքները»։ Համաձայնե′ք, շատ նման է ճապոնացի գրող Ակուտագավայի հայտնի «Ռասյոմոնի դարպասներին», երբ նույն իրադարձության մասնակիցները բոլորովին տարբեր կերպ են ներկայացնում տեղի ունեցածը՝ հերքելով միմյանց վարկածները։
Ի վերջո, 10 ժամ տևած կատարյալ լռությունից հետո վարչապետն այսպես բնութագրեց 2021 թվականի մայիսին կատարվածը. «Իրավիճակն առնվազն մերձճգնաժամային է, եթե ոչ՝ ճգնաժամային»՝ ավելացնելով. «Իհարկե առանձին քննարկման առարկա է, թե ինչու և ինչպես է հնարավոր դարձել նման գործողությունը»։ Երևի վարչապետի հենց այս մեկնաբանությունն է ամենակարևորը՝ բայց մի վերապահումով։ Երկրի ղեկավարն, իհարկե, նկատի ուներ, որ պետք է անպայման պարզվի, թե ինչպես եղավ, որ հակառակորդը այդքան հեշտ ու հանգիստ խախտեց մեր պետական սահմանը և մտավ Հայաստան։ Բայց երևի թե ոչ պակաս կարևոր է հասկանալ, թե ինչպես ստացվեց, որ սկզբնական անհոգ տեղեկությունները, թե զինված ադրբեջանցիները պարզապես մոլորվել են կամ ուղղակի ցանկացել են «ճշտել սահմանը», ի վերջո վերածվեցին «մերձճգնաժամային, եթե ոչ՝ ճգնաժամային» իրավիճակի։
Արդյոք հանգստացնող ու քնեցնող նախնական մեկնաբանությունների հեղինակները դեռ պատկերացում չունեի՞ն, որ հակառակորդը բառիս բուն իմաստով ագրեսիա է նախաձեռնել Հայաստանի նկատմամբ, թե՞ ի սկզբանե ամեն ինչ հրաշալի գիտեին, բայց չէին համարձակվում խաթարել այն պատրանքային պատկերը, որը հյուսել էին իշխանությունները՝ հավատացնելով իրենք իրենց և ողջ ժողովրդին, որ եթե տանք աղվեսին մեր մի ձագին, նա մեզ ընդմիշտ հանգիստ կթողնի մեր հարազատ փչակում։
Իհարկե, կարող եք ասել՝ ի՜նչ կարիք կա հիմա փորփրելու անցյալը։ Չեմ առարկի, բայց այնուամենայնիվ անպատասխան է մնում մի հարց՝ արդյոք Ադրբեջանի առաջնորդը երեք օր առաջ Շուշիում կհամարձակվե՞ր սպառնալից հայտարարել. «Սահմանը կլինի այնտեղ, որտեղ մենք կցանկանանք», եթե այն ժամանակ՝ 2021 թվականի մայիսին, լինեինք ոչմիթիզական։ Ոչ թե այդ բառի հեգնական իմաստով, որը շրջանառության մեջ է դրվել ոմանց կողմից, այլ Հայաստանի ամեն մի թիզ հողը պաշտպանելու իմաստով։