Խոսող սև ագռավներ կան, որոնք ապրում են ոչ թե հեքիաթային աշխարհում, այլ Սևանում։ Հաստատ փորձում եք հասկանալ՝ որքան սթափ է լրագրողն այս տողերը գրելիս։ Եթե երբևէ լինեք «Սևան» ազգային պարկի այցելուների կենտրոնում, ոչ միայն ձեր ականջներով կլսեք ու աչքերով կտեսնեք հայտնի սև ագռավին (առնվազն նրա խրտվիլակին), այլև զարմանալու այլ փաստեր ու պատմություններ էլ կլսեք։
Սև ագռավները «Սևան» ազգային պարկում
© Sputnik / Aram Nersesyan
«Սևան» ազգային պարկի այցելուների կենտրոնը բացվել է 1996 թվականին, սակայն ցուցանմուշների հավաքագրումը սկսվել է դեռ 1980-ականներին։ Այստեղ ոչ միայն ներկայացված է պարկի կենդանական, բուսական աշխարհը, այլև Սևան քաղաքի հետաքրքիր պատմությունը։
Պարզվում է՝ քաղաքը 1840-ականներին հիմնել են ռուսները, որոնք աքսորվել էին ցարի կողմից աղանդավորական շարժումներին (մոլոկաններ, դուխաբորներ, պրիգուններ, սուբոտնիկներ) հարելու համար։ Բնակավայրը որպես աքսորավայր էր ընտրվել խիստ, ցուրտ կլիմայի պատճառով։ Քաղաքն այդ ժամանակ ցարի դստեր պատվին Ելենովկա են կոչել (Սևան է անվանվել հետագայում, ըստ մի վարկածի՝ Արևմտյան Հայաստանից գաղթականները լիճը Վանա լճին են նմանեցրել, իսկ երբ կարկուտը բերքը փչացրել է, ասել են՝ «Սև Վան եկավ մեր գլխին»)։
Թամարա Կիրակոսյանը
© Sputnik / Aram Nersesyan
Կենտրոնի տեղեկատվության ավագ մասնագետ Թամարա Կիրակոսյանը ցույց է տալիս քաղաքի առաջին տան մանրակերտը։ Այն մինչև այսօր էլ կանգուն է։ Բայց 1840-ականներին, երբ այն կառուցվում էր, անմիջապես լճափին էր, հիմա արդեն՝ ափից շատ հեռու։ Ի դեպ, այնտեղ, որտեղ այսօր այցելուների կենտրոնն է, այդ ժամանակներում ևս ոչ թե ցամաք էր, այլ ջուր։
Սևանի առաջին տան մակետը
© Sputnik / Aram Nersesyan
«Սևան» ազգային պարկի տարածքում 267 տեսակի թռչուն է ապրում, որից 39-ը Կարմիր գրքում են գրանցված։ Պարկի և մարզի խորհրդանիշը հայկական որորն է, մյուս կարևոր հերոսի մասին սկզբում էլ ասացի՝ սև ագռավն է, որը սովորական մոխրագույն ագռավից տարբերվում է ոչ միայն չափերով, այլև խելացիությամբ ու խոսքով։
Կենտրոնի գանձերից է 10 տարեկան, 95 սմ երկարություն ունեցող 16-կիլոգրամանոց իշխանը, որին որսացել են 1970-ականներին։ Թամարան ասում է՝ այդ տարիներին անգամ 22, 24 կգ կշռող ձկներ էլ են բռնվել, սակայն թանգարան չեն հասել։ Ի դեպ, ըստ մասնագետի՝ տարիներ առաջ Սևանա լճում 12 տեսակի ձկներ են ապրել, հիմա միայն 5-ն է մնացել՝ իշխանը, բեղլուն, սիգը, լճածածանը, կողակը։
«Սևան» ազգային պարկը
© Sputnik / Aram Nersesyan
Ջրի մակարդակի նվազելը Սևանի էկոհամակարգի վրա բացասական ազդեց, բայց երբ ջրերը հետ գնացին, բազմաթիվ պատմահնագիտական նյութեր գտնվեցին։ Օրինակ` հայտնաբերվեց Լճաշենի հսկայական դամբարանադաշտը, նաև մարդկանց ու կենդանիների ոսկորներ։ Թամարա Կիրակոսյանն առանձնացնում է հատկապես մեկը՝ զուբրի գանգը։
Գոմեշի գլուխը «Սևան» ազգային պարկում
© Sputnik / Aram Nersesyan
«Այս ոսկորները գրեթե 2500 տարի ջրի տակ են եղել։ Փաստորեն այն ժամանակ այստեղ զուբրեր են ապրել, որոնք Հայաստանում հիմա ընդհանրապես չկան, անհետացել են»,- նշում է մասնագետը։
Սրահի մի անկյուն էլ հատկացված է «Արևավանի»` 40 տարի առաջ ստեղծված էկոլոգիապես մաքուր էներգիա ստանալու վահանակի մակետին։ Թամարան հպարտությամբ է այն ցույց տալիս ու ասում` Սևանը փոքրիկ, բայց առաջադեմ քաղաք է եղել միշտ։
«Սա 1985 թվականին Մոսկվայում ցուցահանդեսում երրորդ բրոնզի է արժանացել՝ որպես էկոլոգիապես մաքուր էլեկտրաէներգիա ստանալու համար ավանի մակետ։ Մի քանի տարի է, ինչ մեզ մոտ արևային վահանակները կան, բայց մոտ 40 տարի առաջ Սևանում արդեն նման բան է մշակվել։ Ի դեպ, Սևանում արևաշատությունը շատ մոտ է Եգիպտոսին, ճիշտ է, մեզ մոտ ցուրտ է, բայց արևոտ»,- ասում է Թամարան։
Արևային վահանակներից բացի մակետի վրա նաև հողմաղացներ են, մեծ տարաներ գոմաղբ այրելու համար, կարճ ասած՝ տարբեր հնարավորություններ են մշակվել՝ էկոլոգիապես մաքուր էներգիա ստանալու նպատակով։ Բայց Խորհրդային Միությունը փլուզվեց, ու մակետն էլ միայն թանգարանային ցուցանմուշ մնաց։